قرارداد فاکتورینگ چیست؟ + کاربرد آن در تجارت بین الملل و شرح تعهدات طرفین

امروزه تامین منابع مالی، نقش بسیار مهمی در دنیای تجارت بین الملل ایفا می‌کند. می‌توان گفت که اغلب معاملات امضا شده در دنیای تجارت بین الملل، مبتنی بر یک یا چند روش تامین مالی است. در تجارت بین الملل، روش‌های مختلفی برای تامین منابع مالی وجود دارد. فاکتورینگ، یکی از شیوه‌های مهم تامین مالی در دنیای تجارت بین الملل به حساب می‌آید. می‌توان گفت که قرارداد فاکتورینگ یا عاملیت بین المللی یکی از قراردادهای مهم و پرکاربرد برای تامین منابع مالی موسسات تجاری کوچک و بزرگ خواهند بود که مبتنی بر دارایی آن‌ها هستند.

این روش تامین منابع مالی، در سطح جهانی کاربرد زیادی دارد و باعث تسهیل تجارت کشورها خواهد شد. به صورت کلی می‌توان گفت که این توافق نامه تجاری، یک ابزار مناسب برای تامین منابع مالی موسسات تجاری کوچک و بزرگ است. با این حال، متاسفانه در روابط تجاری کشور ما از این نهاد حقوقی استفاده نمی‌شود.

در این مقاله با ماهیت حقوقی قرارداد فاکتورینگ و همچین با آثار و کاربرد آن آشنا می‌شویم.

بررسی معنا، تاریخچه و کاربرد قرارداد فاکتورینگ

فاکتورینگ، یکی از رایج‌ترین و مهمترین روش‌های تامین منابع مالی است که ریشه‌ای قدیمی دارد. برخی از محققان معتقد هستند که ریشه این نهاد حقوقی به دوران امپراتوری روم باز می‌گردد. برخی از محققان نیز ریشه و منشاء پیدایش این روش تامین منابع مالی را به دوران حمورابی در چهار هزار سال پیش نسبت می‌دهند.

کلمه (Factoring) از ریشه (Factor) گرفته شده که برگرفته از فعل لاتین facio است. در زبان لاتین، facio نیز به شخصی گفته می‌شود که کاری را انجام می‌دهد. با توجه به ریشه لاتین فاکتورینگ می‌توان گفت که این نهاد حقوقی، در گذشته برای اعطای نمایندگی تجاری کاربرد داشته است. با گذشت زمان در کارکردها و ویژگی‌های این نهاد حقوقی تغییراتی به وجود می‌آید و دیگر نمی‌توان آن را با نمایندگی تجاری یکسان دانست.

در بسیاری از کشورها، منابع مالی موسسات تجاری از طریق فاکتورینگ تامین می‌شود به گونه‌ای که می‌توان گفت، استفاده از این توافق نامه تجاری، روزانه در حال افزایش است. مطابق با گزارشی که اتاق بازرگانی بین المللی در سال 2013 ارائه کرد، استفاده از فاکتورینگ سرعت یافته و نزدیک به یک تریلیون یورو از منابع مالی به واسطه این نهاد حقوقی تامین شده است.

قرارداد فاکتورینگ چیست؟

امروزه نحوه تامین منابع مالی موسسات تجاری، یکی از مهمترین مسائل در دنیای تجارت بین الملل محسوب می‌شود. کارشناسان تخمین می‌زنند که بیش از 90 درصد تجارت جهان مبتنی بر یک یا چند ابزار مالی است. تامین منابع مالی به واسطه حساب‌های دریافتنی (مطالبات قابل وصول)، یکی از روش‌های رایج برای تامین منابع مالی به حساب آمده که دارای انواع مختلفی مانند فاکتورینگ، فورفیتینگ، لیزینگ و تضمین است.

فاکتورینگ، یکی از شیوه‌های رایج و پرکاربرد برای تامین منابع موسسات تجاری کوچک و بزرگ از طریق حساب‌های دریافتنی آن‌ها به شمار می‌آید. تامین منابع مالی از طریق فاکتورینگ در قالب قراردادی انجام می‌شود که طرفین آن، فروشنده و عامل هستند. به عبارت دیگر، قرارداد فاکتورینگ به واسطه توافق میان عامل و فروشنده تحقق پیدا می‌کند. امضای این قرارداد باعث ایجاد یک رابطه قراردادی میان فروشنده و عامل خواهد شد.

به صورت کلی می‌توان گفت که تامین منابع مالی از طریق فاکتورینگ، مبتنی بر قراردادی است فی ما بین فروشنده و عامل تنظیم می‌شود. اشخاصی که این قرارداد را به عنوان عامل امضا می‌کنند، معمولاً بانک یا موسسات مالی متخصص هستند.

فروشنده به واسطه امضای این قرارداد، حساب‌های دریافتنی خود را به عامل منتقل می‌کند. حساب‌های دریافتنی فروشنده، نشأت گرفته از انواع قرارداد های فروش کالا و خدمات هستند و همراه با ریسک عدم پرداخت به عامل منتقل می‌شوند. عامل نیز به واسطه امضای این قرارداد، ارزش حساب‌های دریافتنی که به او منتقل شده است را پس از کسر حق الزحمه خود به فروشنده پرداخت می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که پرداخت ارزش حساب‌های دریافت شدنی، پیش از سررسید آن‌ها، یکی از ویژگی‌های مهم‌ تامین منابع مالی از طریق قرارداد فاکتورینگ است. عامل نیز حساب‌های دریافت شدنی که در اثر امضای این قرارداد به او انتقال پیدا می‌کند را در سررسید مقرر وصول خواهد کرد.

روابط و تعهدات خریدار و فروشنده در قرارداد فاکتورینگ

امضای قراردادها می‌تواند آثار حقوقی متعددی را به دنبال داشته باشد. در واقع، هدف اصلی طرفین از امضا و ایجاد یک قرارداد، دستیابی به آثار قانونی ناشی شده از آن است. یکی از مهمترین آثار قانونی قراردادها، ایجاد تعهداتی برای هر یک از طرفین آن‌ها خواهد بود. امضای قرارداد فاکتورینگ نیز باعث ایجاد تعهداتی برای فروشنده و عامل می‌شود.

بهتر است که این نکته مهم را یادآور شویم که قرارداد فاکتورینگ ، جزء قراردادهای بین المللی است و در دنیای تجارت بین الملل کاربرد دارد. بنابراین اصول، ضوابط و آثار قانونی این قرارداد را باید در قوانین تجارت بین الملل جست و جو کنیم.

همچنین باید به این نکته مهم اشاره کنیم که اصل آزادی قراردادها، یکی از اصول حقوقی پذیرفته شده در اغلب نظام‌های حقوقی جهان است. مطابق با این اصل، طرفین یک قرارداد می‌توانند حقوق و تعهدات ناشی از آن را با توافق یکدیگر تعیین کنند.

در کنوانسیون فاکتورینگ بین المللی یونیدرویت (Unidroit Convention on International Factoring)، مقرره صریحی به اصل آزادی قراردادها اختصاص پیدا نکرده است اما در ماده 11 کنوانسیون انتقال حساب‌های دریافتنی آنسیترال (Convention on The Assignment of Receivables in International Trade) به صورت صریح و جامع از اصل آزادی قراردادها صحبت می‌شود. مطابق با این ماده، انتقال دهنده و انتقال گیرنده حساب‌های دریافت شدنی در تعیین حقوق و تعهدات خودشان آزاد هستند.

تعهدات فروشنده در این قرارداد

به صورت کلی می‌توان گفت که تعهدات فروشنده حساب‌های دریافت شدنی عبارت است از:

انتقال تمام حساب‌های دریافت شدنی به عامل

فروشنده به محض امضای این قرارداد باید تمام حساب‌های دریافتنی (مطالبات فروشنده از خریداران) خود را اعم از موجود (بدهی که موعد پرداخت آن فرا رسیده) و آتی (بدهی که زمان پرداخت آن فرا نرسیده است) را به عامل انتقال بدهد.

انتقال تضمین‌های حساب‌های دریافتنی به عامل

در ابتدا باید بگوییم که در هنگام انتقال یک طلب باید تمام امتیازها و تضمین‌های مرتبط با آن نیز به انتقال گیرنده، منتقل شود و قرارداد فاکتورینگ نیز مبتنی بر انتقال طلب است. بنابراین، حساب‌های دریافتنی به همراه تمام تضمین‌ها و امتیازات مرتبط با آن‌ها به عامل انتقال پیدا می‌کند. به همین دلیل، فروشنده موظف است که تمام تضمین‌ها و مزایای مرتبط با حساب‌های دریافت شدنی را به عامل انتقال بدهد.

پرداخت هزینه‌ها به عامل

فروشنده باید هزینه خدماتی که توسط عامل ارائه شده است را پرداخت کند. مبلغ این هزینه و همچنین نحوه پرداخت آن به واسطه توافق میان فروشنده و عامل تعیین می‌‌شود. این هزینه‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند و عبارتند از:

1. کمیسیون یا حق الزحمه عامل؛
2. بهره.

تعهدات عامل در برابر فروشنده در قرارداد فاکتورینگ

شخصی که قرارداد تجاری فاکتورینگ را به عنوان عامل امضا می‌کند نیز در برابر فروشنده ملزم به ایفای تعهداتی می‌شود. در ادامه، مهمترین تعهدات عامل را بررسی می‌کنیم:

1. تایید اعتبار: عامل باید اعتبار خودش را به وسیله یکی از روش‌های مورد تایید در تجارت بین الملل به فروشنده ثابت کند؛
2. تامین منابع مالی: عامل باید ارزش حساب‌های دریافت شدنی را مطابق با موعد مقرر در قرارداد به فروشنده بپردازد؛
3. پذیرش ریسک: عامل در هنگام امضای قرارداد فاکتورینگ باید ریسک عدم پرداخت حساب‌های دریافت شدنی را بپذیرد.

چند نکته حقوقی در خصوص تنظیم قراردادهای تجاری

قراردادهای تجاری در صورتی معتبر هستند که مطابق با قانون تجارت تنظیم شوند و از قوانین لازم الاجرای کشور نیز تبعیت کند. کوچک‌ترین بی‌دقتی در تنظیم قراردادهای تجاری می‌تواند ضرر و زیان زیادی را برای طرفین آن به دنبال داشته باشد. به همین دلیل، توصیه می‌کنیم که کارشناسان حقوق تجارت بر تنظیم قراردادهای تجاری نظارت داشته باشند.

خدمات تنظیم قرارداد رکلا به طرفین توافق‌های تجاری امکان می‌دهد که قرارداد مد نظر خودشان را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تجارت تنظیم کنند.

همچنین، طرفین قراردادهای تجاری می‌توانند سوالات خودشان در خصوص شرایط تنظیم و اجرای این قراردادها را با کارشناسان حقوقی حاضر در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا در میان بگذارند.