دلایل فرسودگی شغلی کارکنان و روش‌های کنترل و پیشگیری از وقوع آن
در دنیای کسب و کارهای امروز که به سرعت در حال رشد و پیشرفت هستند، بدون شک برای کارمندان و حتی مدیران اختلالات و مشکلات درون سازمانی پیش می‌آید. فرسودگی شغلی گرچه پدیده جدیدی نیست اما در سال‌های اخیر به شکلی جدی خود را نشان داده است. در واقع تعداد کمی از شاغلین از اثرات جانبی و مخرب این موضوع بر خود و مجموعه کاری که در آن فعال هستند، آگاهی دارند. بنابراین اهمیت دارد که کارکنان، مدیران و کارفرمایان از کلیات این مسئله آگاهی کامل داشته باشند و برای حل به موقع آن اقدام کنند. عدم توجه به موقع و درست به اختلال فرسودگی شغلی کارکنان ، می‌تواند زیان‌های جبران‌ناپذیری را برای کارمند، مدیر و سازمان به همراه داشته باشد.
در این مطلب قصد داریم تا ضمن تشریح مفهوم فرسودگی شغلی در کارکنان، به دلایل و علائم بروز این اختلال، ضرورت شناسایی آن، انواع فرسودگی کاری و همچنین روش‌های جلوگیری از فرسایش کاری در بین کارکنان بپردازیم.
لازم به ذکر است که این نوع فرسودگی شغلی، مربوط به روابط کاری خواهد بود که به واسطه قرارداد استخدام میان طرفین برقرار شده باشد.
منظور از فرسودگی شغلی کارکنان چیست؟
فرسودگی شغلی به حالتی از نداشتن انگیزه و انرژی کافی در کارکنان گفته می‌شود که این موضوع به تدریج در فرد ریشه می‌دواند. این معضل ناشی از فشار و استرس مداوم در محل کار است که کند شدن عملکرد و کاهش بهره‌وری کارمند را به همراه خواهد داشت. به طور کلی منظور از این نوع فرسودگی در کارکنان، استرس و فشار کاری تلقی می‌شود که به درستی مدیریت نشده باشد و به مرور زمان به میزانی در وجود شخص پیشروی کرده که به یک بیماری تبدیل شده است. شاید فرسودگی شغلی در کارکنان به صورت مستقیم در دسته بیماری‌ها قرار نگیرد اما به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر بعضی از بیماری‌های بالینی تعریف شده است. تشدید، تحلیل رفتن ذهنی و همچنین خستگی روحی بر اثر فشار همیشگی و مداوم در محل کار را نیز فرسودگی شغلی در نیروهای شاغل سازمانی تعریف می‌کنند.
دلایل فرسودگی شغلی در کارکنان
فرسودگی شغلی در کارکنان به تدریج رخ می‌دهد و ممکن است از یک فرد شاغل با انگیزه و پرانرژی، یک کارمند بی‌میل و رغبت نسبت به انجام کار و وظایف شغلی خود بسازد. دلایل متفاوتی برای فرسایش شغلی عنوان شده است که در زیر به صورت موردی به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
- عدم شناخت کافی از اهداف اصلی سازمان و محل کار؛
- تعریف اهداف دست نیافتنی و بلند پروازانه برای سازمان؛
- وجود قوانین و چهارچوب‌های خیلی سخت و جدی در محل کار؛
- نبود انگیزه لازم برای پیگیری مشتاقانه کار و مسئولیت‌ها؛
- توجه نداشتن کارفرما و مدیران به کارکنان خود؛
- علاقمند نبودن فرد به شغل و محیط کاری؛
- سپردن مسئولیت‌های مختلف و بیش از حد به کارپذیر؛
- نبود یا کمبود موقعیت‌های لازم برای رشد و پیشرفت فرد؛
- نبود آموزش‌های لازم جهت به روز شدن اطلاعات و دانش نیروی شاغل؛
- قدردانی نشدن از زحمات کارپذیر و عدم پرداخت تشویقی و پاداش مناسب؛
- مناسب نبودن مقدار حقوق و درآمد او با میزان مسئولیت‌های سپرده شده؛
- محیط کاری جدی و رسمی و عدم وجود هیچگونه حس شادی در آن.
چنانچه یک یا تعدادی از دلایلی که در بالا برای فرسایش شغلی ذکر شد، در فرد وجود داشته باشند، کارمند و مدیر باید آن را جدی تلقی و نسبت به درمان و جلوگیری از پیشروی بیشتر آن اقدام کنند.
علائم شایع بروز فرسودگی شغلی در کارکنان
به طور کلی علائم بروز این اختلال کاری مهم به سه گروه علائم رفتاری، علائم جسمی و علائم سازمانی دسته‌بندی می‌شوند که به صورت مختصر به شرح زیر هستند:
- علائم رفتاری: فردی که به پیش زمینه‌ها یا علائمی همچون افسردگی، حس دوگانگی و بلاتکلیفی، احساس بی‌تفاوتی، بی‌اعتمادی و بدبینی، گوشه‌‌گیری، خشم، پرخاش‌جویی و درگیری با اعضای خانواده دچار باشد، بی‌تردید علائم رفتاری فرسایش را دارد.
- علائم جسمی: شخصی که بعد از مشاهده علائم رفتاری فرسودگی شغلی، نشانه‌هایی از ضعف جسمانی را نیز در خود ببیند، حتما باید نسبت به رفع هر چه زودتر آن اقدام کند. از جمله علائم جسمانی می‌توان به حس خستگی مزمن، حالت تهوع، سردرد، کاهش یا افزایش اشتها و به طور کلی مشکلات گوارشی و کم‌خوابی یا بی‌خوابی اشاره کرد.
- علائم سازمانی: از مهمترین چالش‌های فرسایش شغلی می‌توان به علائم سازمانی اشاره کرد که در صورت بروز آن‌ها مشکلات عدیده‌ای از قبیل بالا رفتن تعداد تاخیر و غیبت‌های مکرر نیروی شاغل، افزایش درگیری با ارباب رجوع سازمان، ناسازگاری یا عدم سازش با همکاران، زیر پا گذاشتن قوانین سازمان و به طور کلی گسترش خشونت توسط این کارپذیر، تنها از معدود نمونه‌های نشان دهنده فرسایش کاری هستند.
بعد از بروز تعدادی از این نشانه‌ها، احساساتی از قبیل عدم شایستگی برای آن مجموعه کاری، خود کم‌بینی و بدبینی به فرد شاغل دست می‌دهد و از عوارض خطرناک آن می‌توان به ایجاد و گسترش خشونت در محل کار اشاره کرد که باید حتما تدابیری برای پیشگیری و کنترل آن توسط کارفرما و مدیر اتخاذ شود.
ضرورت شناسایی فرسودگی شغلی کارکنان در سازمان
به طور کلی تحقیقات نشان داده است سازمان‌هایی که از مدیران با تدبیر و با کفایت در زمینه‌های مختلف بهره می‌برند، کمتر در معرض فرسودگی کاری کارمندان و خروج ایشان از آن سیستم کاری هستند. این موضوع ممکن است مسبب اختلال در عملکرد سازمان و در نتیجه کاهش سود آن مجموعه شود. سلامت روانی در محیط کار یکی از مسائل مهمی است که روانشناسان و کارفرمایان حرفه‌ای به آن توجه ویژه‌ای داشته‌اند و به هیچ وجه از توجه به آن غافل نخواهند شد. این عامل حتی یکی از عوامل تخریب آسایش و مشارکت کارکنان بر جنبه‌های سازنده کار و محیط می‌شود. شناسایی عوامل مختلف استرس‌زا و عوامل نارضایتی در بین نیروهای کاری از اقدامات مهمی است که هر مدیری باید در جهت پیشگیری از این معضل و کنترل آن انجام دهد.
انواع فرسودگی‌های شغلی کارکنان در سازمانها و نهادهای مختلف
فرسودگی شغلی کارکنان در سازمان و نهادهای مختلف شامل دانشگاه‌ها، بانک‌ها، زندان‌ها، مراکز خدماتی و درمانی می‌شود که شرح آن‌ها به صورت مختصر شامل موارد زیر است:
- فرسودگی شغلی کارکنان دانشگاه : کارکنان دانشگاه به دلیل حجم بالای تعداد مراجعین و نوع وظایف محول گشته به ایشان از قبیل انجام امور مختلف دانشجویان همانند تدریس، امور دبیرخانه و اداری، امور مربوط به سایت و ثبت نام، امور مالی و غیره در معرض تهدید فرسودگی شغلی کارکنان دانشگاه قرار دارند.
- فرسودگی شغلی کارمندان بانک : کارمندان بانک در انجام مسئولیت‌های مختلف خود باید دقت و حساسیت زیادی داشته باشند. در غیر این صورت ممکن است دچار خطاها و اشتباهات غیر قابل جبرانی شوند. به طور کلی به دلیل حساسیت روانی بالای این شغل، احتمال به وجود آمدن فرسودگی شغلی کارمندان بانک زیاد است و این موضوع کاهش کارآیی و تاثیرگذاری ایشان در بانک مورد نظر را به دنبال دارد.
- فرسودگی شغلی کارکنان زندان : کارکنان زندان در دسته مشاغل امنیتی قرار دارند و در معرض تنش‌های زیادی هستند. این شغل و مشاغل زیر شاخه آن به شدت در مقابل تهدید فرسودگی شغلی کارکنان زندان قرار می‌گیرند و باید آگاهانه توسط رئیس و مدیران زندان پیشگیری و کنترل شوند.
- فرسودگی شغلی کارکنان خدماتی : کارکنان خدماتی که در منازل، شرکت‌ها و سازمانها به انجام فعالیت‌های خدماتی از قبیل نظافت، پذیرایی و در بعضی موارد به امور نگهبانی مشغول هستند، با توجه به سختی کار و وظایف تعریف شده برای این گروه کاری، امکان دارد پس از مدتی با پدیده فرسودگی شغلی کارکنان خدماتی مواجه شوند.
- فرسودگی شغلی کارکنان درمانی : اختلال فرسودگی شغلی کارکنان درمانی مخصوصا بعد از شیوع پاندمی کرونا، به صورت عجیبی در بین کارکنان بخش درمانی اتفاق افتاد تا جایی که آمار ابتلا به افسردگی در این قشر افزایش بی‌سابقه‌ای داشته است.
روش‌های جلوگیری از فرسودگی کاری در بین کارمندان یا کاهش آن
نقش مدیران در به حداقل رساندن تنش‌های به وجود آمده و ناشی از فرسودگی در بین نیروهای کاری را به هیچ وجه نمی‌توان نادیده گرفت. آن‌ها با تشخیص روش‌های صحیح پیشگیری، درمان، درک نیازهای دقیق کارکنان، ایجاد خلاقیت در محیط کار، اتخاذ رویکردهای مثبت و برنامه‌ریزی دقیق و اصولی، می‌توانند تا حدود زیادی از این فشار بکاهند. ایشان همچنین می‌توانند از مشاوره روانشناس‌ها جهت کنترل اوضاع و مواجهه صحیح و درست با این معضل در مجموعه کاری و سازمانی بهره‌مند شوند.
در نظر داشته باشید!
امروزه مشاغل مختلفی در معرض معضل فرسایش کاری قرار گرفته‌اند. با این حال نمی‌توان به طور قطع تعیین کرد که کدام یک از این مشاغل در معرض بیشترین یا کمترین تهدید قرار دارند. تیم رکلا با ارائه قراردادهای حقوقی از پیش تنظیم شده و همچنین تنظیم اختصاصی قراردادها برای مشاغل مختلف، در ایجاد امنیت شغلی برای کارگر و کارفرما تلاش ویژه‌ای داشته است تا از ایجاد بحران‌ها و تنش‌هایی که امکان دارد در آینده برای طرفین قرارداد پیش بیاید، جلوگیری کند.
برای بهره مندی از خدمات تنظیم قرارداد اختصاصی ، روی لینک بزنید و درخواستتان را ثبت کنید.
همچنین تیم مشاورین حقوقی رکلا آماده ارائه خدمات مشاوره تلفنی حقوقی در زمینه مسائل حقوقی مرتبط با کسب و کارهای مختلف است.
