تبدیل تعهد در قانون مدنی چیست؟ + ابعاد، آثار و شرایط قانونی آن
تعهد واژه‌ای عربی و از ریشه عهد گرفته شده است و به معنای پیمان بستن و بر عهده گرفتن امری استفاده می‌شود. متعهد و متعهد له، طرفین تعهد هستند. منشاء ایجاد تعهد می‌تواند قانون یا توافق نامه فی ما بین متعهد و متعهد له باشد. متعهد به شخصی گفته می‌شود که به واسطه حکم قانون یا امضای یک قرارداد ، مکلف شده است که کاری را برای متعهد له انجام بدهد. متعهد له نیز به شخصی می‌گویند که تکالیف متعهد به نفع او اجرا می‌شود. سقوط تعهدات به معنای زوال و از بین رفتن تعهداتی است که بر عهده متعهد قرار می‌گیرد. قانونگذار، عواملی که باعث سقوط تعهدات می‌شوند را در ماده 264 قانون مدنی شمارش کرده است. با توجه به این ماده می‌توان گفت که تبدیل تعهد ، یکی از عوامل سقوط تعهدات به شمار می‌آید.
در قانون مدنی شرایط و ضوابط خاصی برای تبدیل کردن تعهدات پیش بینی شده است که در ادامه این نوشته به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
تبدیل تعهد در قانون مدنی چیست؟
همانگونه که گفتیم، تعهد در اصطلاح حقوق مدنی به معنای الزام و تکلیفی است که بر عهده متعهد قرار می‌گیرد. می‌توان گفت، تعهد یک رابطه حقوقی است که طرفین این رابطه نیز متعهد و متعهد له هستند. تعهدات در یک دسته بندی کلی به تعهدات قانونی و تعهدات غیر قانونی تقسیم می‌شوند. منشاء ایجاد تعهدات غیر قانونی، توافق میان متعهد و متعهد له است. برای مثال، امضای عقد اجاره باعث ایجاد تعهداتی برای هر یک از موجر و مستاجر خواهد شد.
تعهدات قانونی نیز به واسطه حکم قانون یا در اثر وقوع جرم و شبه جرم ایجاد می‌شوند. برای مثال شخصی که مال شخص دیگری را تخریب کرده است به موجب حکم قانون ملزم و متعهد می‌شود که خسارات وارده به او را جبران کند.
تعهدات به هر طریقی که ایجاد شده باشند، دائمی و همیشگی نیستند و بنا به عوامل مختلفی از بین می‌روند. اصطلاح سقوط تعهدات در قانون مدنی به معنای از بین رفتن تعهداتی است که در اثر امضای عقد یا به موجب حکم قانون بر عهده اشخاص قرار می‌گیرند. قانونگذار، عوامل سقوط تعهدات را در ماده 264 قانون مدنی شمارش می‌کند. مطابق با این ماده، 6 عامل می‌تواند باعث ساقط شدن تعهدات اشخاص شوند. با توجه به این ماده می‌توان گفت که تبدیل تعهد ، چهارمین عامل از عوامل سقوط تعهدات اشخاص به حساب می‌آید.
یک تعریف ساده
قانونگذار در قانون مدنی، تعریف صریحی از تبدیل تعهدات ارائه نکرده است. به زبان ساده می‌توان گفت؛ تبدیل تعهد در صورتی تحقق پیدا خواهد کرد که متعهد و متعهد له با توافق یکدیگر، تعهد اولیه را از بین ببرند و تعهد دیگری را جایگزین آن کنند. باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که تبدیل تعهدات باعث ایجاد یک تعهد جدید برای متعهد می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که تبدیل تعهد در واقع نوعی عقد است زیرا به واسطه توافق میان متعهد و متعهد له تحقق پیدا می‌کند و اثر حقوقی این عقد نیز ایجاد یک تعهد جدید برای متعهد خواهد بود.
اقسام تبدیل تعهد چیست؟
تعهد از چهار رکن متعهد، متعهد له، موضوع تعهد و منشاء ایجاد آن تشکیل شده است. مطابق با ماده 292 قانون مدنی، تغییر در هر یک از این ارکان باعث ساقط شدن تعهد قبلی و ایجاد یک تعهد جدید برای متعهد می‌شود. با توجه به مقدمات فوق الذکر می‌توان گفت که تبدیل تعهدات، 4 قسم دارد که در ادامه به بررسی هر یک از اقسام آن می‌پردازیم.
تبدیل تعهد به اعتبار تغییر مدیون
در ابتدا باید بگوییم که منظور از مدیون، در واقع همان متعهد است. همانگونه که گفتیم، متعهد یکی از ارکان تعهد به شمار می‌آید و به همین دلیل، با تغییر این رکن می‌توان تعهد را تبدیل کرد. متعهد در صورتی تغییر خواهد کرد که شخص ثالثی با رضایت متعهد له قبول کرده باشد که دین (یا تعهد) متعهد را ایفا کند. در این حالت، تبدیل تعهد به واسطه توافق میان شخص ثالث و متعهد له تحقق پیدا می‌کند.
در اصطلاح قانون مدنی به توافق میان متعهد له و شخص ثالث ، عقد ضمانت گفته می‌شود. به شخص ثالث نیز ضامن می‌گویند. امضای عقد ضمان باعث خواهد شد که مسئولیت ایفای تعهدات متعهد به ذمه ضامن منتقل شود. می‌توان گفت که عقد ضمان نیز یکی از عوامل سقوط تعهدات متعهد و پیدایش تعهد جدید برای ضامن است.
تفاوت تبدیل تعهد به اعتبار تغییر مدیون با ضمان نقلی
در پاسخ به این سوال که تفاوت تبدیل تعهد به اعتبار تغییر مدیون با ضمان نقلی چیست ، می‌توان گفت که تبدیل تعهد به اعتبار تغییر مدیون باعث می‌شود که تعهد به ایفای دین از ذمه مدیون به ذمه شخص دیگری انتقال پیدا کند. امضا عقد ضمان نقلی نیز باعث خواهد شود که تعهدات متعهد به ذمه ضامن منتقل شود. با توجه به مقدمات بالا می‌توانیم نتیجه بگیریم که تبدیل تعهد به اعتبار تغییر مدیون و عقد ضمان نقلی، از نظر آثار حقوقی هیچگونه تفاوتی با یکدیگر ندارند.
تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل متعهدله
همانگونه که گفتیم، متعهد له، یکی از ارکان ایجاد تعهد است و به شخصی می‌گویند که تعهدات متعهد به نفع او اجرا می‌شوند. بنابراین، تغییر متعهد له نیز باعث تبدیل تعهد خواهد شد. در این حالت، متعهد له جدیدی جایگزین متعهد له قبلی می‌شود. در این صورت تعهد با تمام ویژگی‌ها و تضمین‌های آن به متعهد له جدید انتقال پیدا می‌کند.
به زبان ساده‌تر در تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل متعهدله، تعهد اولیه ساقط می‌شود و یک تعهد جدید میان متعهد و متعهد له جدید شکل می‌گیرد.
تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل موضوع دین
در اصطلاح قانون مدنی به تعهد، دین نیز گفته می‌شود. همانگونه که گفتیم، موضوع تعهد، یکی از ارکان اصلی تمام تعهدات را تشکیل می‌دهد. منظور از موضوع تعهد، کار معلوم و معینی است که متعهد عهده دار انجام آن می‌شود. بنابراین، تغییر در موضوع یک تعهد نیز باعث تبدیل آن خواهد شد. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت، ممکن است که متعهد و متعهد له با یکدیگر توافق کرده باشند که تعهد اولیه را اسقاط و یک تعهد جدید با موضوع جدیدی را جایگزین آن کنند. در این حالت، تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل موضوع دین تحقق پیدا می‌کند.
به این مثال توجه کنید
برای مثال، فرض می‌کنیم که فروشنده به واسطه امضای معامله، متعهد شده است که 100 کیلو گندم را به خریدار تحویل بدهد. در این توافق، خریدار و فروشنده، طرفین این تعهد هستند. در این مثال، طرفین قرارداد یعنی خریدار و فروشنده می‌توانند با یکدیگر توافق کنند که تعهد فروشنده نسبت به تحویل 100 کیلو گندم ساقط، و تعهد جدیدی با موضوع تحویل 200 کیلو جو، جایگزین آن شود.
تبدیل تعهد تضمینات دین سابق به اعتبار تغییر منشاء تعهد
منظور از منشاء دین، عاملی حقوقی است که باعث ایجاد تعهد برای متعهد شده است. باید به این نکته توجه کنیم که منشاء ایجاد تعهد باید قانونی و مشروع باشد. همان گونه گه گفتیم، یکی از عوامل ایجاد تعهد، توافق میان متعهد و متعهد له است. در این حالت، متعهد و متعهد له با توافق یکدیگر می‌توانند توافق نامه‌ای که منشاء ایجاد تعهد میان آن‌ها بوده است را تغییر بدهند و توافق نامه جدیدی را جایگزین کنند.
بنابراین می‌توان گفت، تبدیل تعهد تضمینات دین سابق به اعتبار تغییر منشاء دین در صورتی موضوعیت پیدا می‌کنند که متعهد و متعهد له، توافق نامه میان خودشان را تغییر بدهند و توافق نامه دیگری جایگزین آن شود. در این حالت، تعهداتی که به واسط توافق نامه اولیه برای متعهد و متعهد له ایجاد شده بود، ساقط می‌شود و تعهدات جدیدی براساس توافق نامه جدید برای آن‌ها به وجود می‌آید.
آنچه که باید درباره تعهدات مندرج در قراردادها بدانیم
امضای عقود، یکی از عوامل اصلی ایجاد تعهد برای اشخاص هستند. تعهدات یک توافق نامه باید به گونه‌ای تعیین شده باشد که حقوق و منافع قانونی طرفین آن را دنبال کند. همچنین، بهتر است که در توافق نامه‌ها ضمانت اجراهای کافی برای حسن اجرای تعهدات مندرج در آن‌ها پیش بینی شود. از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشته باشیم که تعهدات تعیین شده در یک توافق، در صورتی معتبر و لازم الاجرا هستند که موضع آن‌ها غیر قانونی یا نامشروع نباشد. با توجه به دلایل فوق الذکر توصیه می‌کنیم که تعهدات مندرج در عقود با نظارت و مشورت کارشناسان حقوقی تعیین شوند.
گروه حقوقی رکلا با ارائه خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی به طرفین توافق امکان می‌دهد که تعهدات مورد نظر خودشان را به صورت اختصاصی و با مشورت کارشناسان حقوقی تعیین کنند.
