منظور از حقوق مدنی چیست؟ + بررسی حقوق مدنی تعهدات و حقوق مدنی زنان

حق در اصطلاح علم حقوق به معنای سلطه، امتیاز، قدرت و اختیاری است که از جانب قانونگذار به اشخاص داده می‌شود. حقوق مدنی (Civil law) ، یکی از شاخه‌های علم حقوق است که منشاء پیدایش آن به دوران امپراتوری روم باستان برمی‌گردد. در امپراتوری روم به حقوق حاکم بر روابط شهروندان با یکدیگر، حقوق مدنی گفته می‌شد. قانون مدنی فرانسه که به عنوان کد ناپلئون نامگذاری شده، اساس حقوق مدنی در کشورهایی است که از نظام حقوقی نوشته تبعیت می‌کنند زیرا بیشتر قوانین مدنی دنیا تحت تاثیر این قانون تدوین شده‌اند.

به صورت کلی می‌توان گفت که حقوق مدنی به مجموعه مقرراتی گفته می‌‍‌‌شود که قواعد و ضوابط حاکم بر روابط مالی و غیر مالی اشخاص در جامعه را مشخص می‌کند. در کشور ما نیز قانون مدنی که در 1335 ماده و در بین سال‌های 1307 الی 1313 به تصویب رسیده است، مهم‌ترین منبع حقوق مدنی به شمار می‌آید. بیشتر قواعد و ضوابط قانون مدنی کشور ما، برگرفته از فقه امامیه است و تعدادی از مواد آن بر اساس قوانین مدنی کشورهای فرانسه، سوئیس و بلژیک تدوین شده‌اند. قانون مسئولیت مدنی، قانون امور حسبی، رویه قضایی (آرای صادره از محاکم قضایی)، عرف و عادت رایج در جامعه و نظرات حقوقدانان و فقها، دیگر منابع حقوق مدنی را تشکیل می‌دهند.

در ادامه این مقاله با حقوق مدنی ، انواع و منابع ایجاد آن بیشتر آشنا می‌شویم.

منظور از حقوق مدنی چیست؟

تمام اشخاص حاضر در جامعه دارای حقوق و تکالیف قانونی هستند که توسط قانونگذار تعیین شده است. حقوق و تکالیف اشخاص نیز بر اساس نظام حقوقی حاکم بر هر کشور مشخص می‌شود. پیچیدگی‌ و گستردگی زندگی اجتماعی باعث شده است که نظام حقوقی حاکم بر هر کشور دارای شاخه‌ها و زیر مجموعه‌های متعددی باشد.

نظام حقوقی حاکم بر کشور ما نیز در یک دسته بندی کلی به حقوق عمومی و حقوق خصوصی تقسیم می‌شود. حقوق عمومی، مجموعه قواعد و مقرراتی است که به نظام دولتی حاکم بر کشور و روابط میان اشخاص و دولت می‌پردازد. همچنین، حقوق خصوصی نیز به مجموعه قواعد و مقرراتی گفته می‌شود که موضوع آن روابط اشخاص با یکدیگر است. حقوق مدنی، حقوق تجارت، آیین دادرسی مدنی و حقوق مالکیت فکری، مهمترین و اصلی‌ترین شاخه‌های حقوق خصوصی هستند. بنابراین می‌توان گفت که حقوق مدنی، یکی از زیر شاخه‌های حقوق خصوصی به شمار می‌آید. در تعریف این شاخه از علم حقوق می‌توان گفت؛ به مجموعه قواعد و مقرراتی گفته می‌شود که حقوق و تکالیف حاکم بر اشخاص را تعیین می‌کند و برگرفته از فرهنگ و عرف حاکم بر جامعه است.

موضوع حقوق مدنی چیست؟

همان گونه که گفتیم، حقوق مدنی یکی از شاخه‌های علم حقوق است که قواعد آن، حقوق و اشخاص حاضر در جامعه را مشخص می‌کند. حقوق اشخاص، حقوق اموال، حق ناشی از قرارداد و تعهد، حقوق مسئولیت مدنی، حقوق خانواده، ارث و وصیت، مهمترین مسائل مورد بحث در حقوق مدنی هستند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

حقوق مدنی اشخاص و محجورین

اشخاص در علم حقوق به دو دسته حقوقی و حقیقی تقسیم می‌شوند. منظور از شخص حقیقی، تمام انسان‌های زنده است. شخص حقوقی نیز به هر سازمان، ارگان، نهاد، شرکت و موسسه‌ای می‌گویند که به منظور انجام فعالیت‌های تجاری یا غیر تجاری تشکیل می‌شود. تمام اشخاص حقوقی و حقیقی دارای حقوق و تکالیفی هستند که قانونگذار برای آن‌ها مشخص کرده است.

اهلیت، حجر، قیمومیت و ولایت، مهمترین مباحث مربوط حقوق مدنی اشخاص و محجورین هستند. در توضیح اهلیت باید بگوییم، به معنای برخورداری اشخاص از صلاحیت و شایستگی قانونی برای انجام اعمال حقوقی است. حجر نیز به معنای ممنوعیت از انجام اعمال حقوقی خواهد بود. محجور نیز به شخصی می‌گویند که به واسطه حکم قانونگذار از انجام اعمال حقوقی، ممنوع می‌شود. ولایت و قیمومیت نیز به معنای تعیین سرپرست برای نگهداری از اشخاص محجور و اموال آن‌ها است. باید به این نکته توجه داشته باشیم که اشخاص محجور از حقوق و تکالیف قانونی برخوردار می‌شوند اما خود آن‌ها نمی‌توانند این حقوق و تکالیف را اجرا کنند.

حقوق اموال از موضوعات حقوق مدنی

این شاخه از علم حقوق به قواعد و مقرراتی می‌پردازد که احکام و ضوابط قانونی حاکم بر اموال را مشخص می‌کند. مهمترین موضوعات مورد بحث در حقوق اموال، عبارت است از:

1. حق مالکیت (رابطه میان یک مال و مالک آن) و زیر شاخه‌های آن (مالکیت عین و مالکیت منافع)؛
2. مال و انواع آن (منقول، غیر منقول، مثلی و قیمی)؛
3. اموال بدون مالک؛
4. نحوه تملک اموال.

حق ناشی از قرارداد و تعهد

عقد یا قرارداد به هر توافق الزام آوری گفته می‌شود که به واسطه توافق میان دو یا چند شخص تحقق پیدا می‌کند و آثاری قانونی را به دنبال دارد. امضا و ایجاد عقود و قراردادها باعث ایجاد حقوق و تعهداتی برای اشخاص می‌شود. حقوق و تعهدات ناشی از امضای عقود و قراردادها، بخش بزرگی از قانون مدنی را تشکیل می‌دهند. بنابراین در پاسخ به این سوال که حقوق مدنی تعهدات شامل چیست ؟ باید بگوییم که قواعد و ضوابط قانونی مربوط به ایجاد و اجرای تعهدات، ناشی از عقود و قراردادها هستند.

مهمترین موضوعاتی که در حقوق قراردادها و تعهدات مورد مطالعه قرار می‌گیرند، عبارتند از:

1. امضا و انعقاد عقود و قراردادها؛
2. اجرای قراردادها؛
3. روش‌های پایان یافتن قراردادها ( فسخ قرارداد ، بطلان، اقاله قرارداد ، انفساخ، تهاتر و دیگر موارد).

حقوق مسئولیت مدنی

مسئولیت مدنی به معنای تعهد به جبران خسارت وارد شده به شخص دیگر است. مسئولیت مدنی در اثر امضای قرارداد به وجود نمی‌آید، بلکه منشاء ایجاد آن خسارتی است که یکی از طرفین، عمداً یا سهواً به دیگری وارد خواهد کرد. شخصی که به دیگری خسارتی وارد می‌آورد، به موجب حکم قانون ملزم می‌شود که خسارات وارده را جبران کند. در اصطلاح قانون مدنی به مسئولیت جبران خسارات وارده به شخص دیگر، مسئولیت مدنی گفته می‌شود. شرایط ایجاد مسئولیت مدنی و نحوه جبران آن، یکی دیگر از موضوعات مورد بحث در حقوق مدنی است.

حقوق خانواده

موضوع این شاخه از حقوق مدنی، مقررات و قوانین مربوط به خانواده است. مهمترین موضوعات مورد بحث در حقوق خانواده عبارتند از:

1. نکاح؛
2. طلاق؛
3. نحوه تعیین مهریه و پرداخت آن؛
4. پرداخت نفقه؛
5. تمکین؛
6. انحلال زوجیت.

ارث و وصیت

ارث به معنای انتقال اموال، دیون و حقوق متوفی به وراث او است. وصیت نیز به این معنا خواهد بود که فردی برای امور مالی و غیر مالی خود برای پس از فوت تعیین تکلیف کند. بحث ارث و وصیت و قواعد و احکام قانونی حاکم بر آن‌ها، یکی از مهمترین مباحث حقوق مدنی است. به صورت کلی می‌توان گفت، مهمترین موضوعاتی که در حوزه ارث و وصیت مورد بررسی قرار می‌گیرند، عبارتند از:

1. موجبات ارث؛
2. نحوه تقسیم سهم الارث وراث؛
3. انحصار وراث؛
4. تحریر ترکه؛
5. محرومیت از ارث؛
6. وصیت ( اعم از عهدی و تملیکی).

حقوق مدنی زنان چیست؟

قانونگذار در خصوص بهره‌مندی از حقوق مدنی میان زنان و مردان تفاوتی قائل نشده است. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که حقوق مدنی زنان با مردان یکسان خواهد بود. بنابراین زنان نیز به واسطه قانون از تمام حقوق و تکالیف (اعم از مالی و غیر مالی) برخوردار می‌شوند. برای مثال، زنان از استقلال مالی برخوردار هستند و می‌توانند به هر روشی که بخواهند در اموال و دارایی‌های خودشان تصرف کنند و برای اینکار به کسب اجازه از شخص دیگری نیاز ندارند. لازم به ذکر است که در خصوص برخورداری از حقوق مدنی ناشی از ارث، تفاوت‌هایی میان زنان و مردان وجود دارد.

همچنین باید به این نکته توجه داشته باشیم که در مبحث حقوق خانواده، حقوق و تکالیف خاصی برای زنان پیش بینی شده است.

خدمات گروه رکلا

عقد یا قرارداد به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص گفته می‌شود. امضای قرارداد می‌تواند آثار قانونی متعددی را برای طرفین آن به دنبال داشته باشد. همچنین امضای قرارداد باعث ایجاد حقوق و تکالیفی برای طرفین آن می‌شود. به همین دلیل، قراردادها باید به صورت همه جانبه و با دقت زیادی تنظیم شوند. همچنین، قراردادها باید به گونه‌ای تنظیم شده باشند که حقوق و منافع قانونی طرفین آن‌ها را تضمین کنند. تنظیم قراردادها توسط کارشناسان حقوقی، تاثیر قابل توجهی در تضمین حقوق و منافع قانونی طرفین آن دارد.

خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی به طرفین امکان می‌دهد که قرارداد مدنظر خودشان را با مشورت و نظارت کارشناسان حقوقی گروه رکلا تنظیم کنند.