قرارداد بای بک یکی از انواع مهم قرارداد سرمایه گذاری است که در عرصه بین الملل مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفته است. به این قرارداد، قرارداد بیع متقابل نیز گفته می‌شود. ما در ایران، قانونی که به طور مستقیم به انجام این قرارداد مرتبط باشد را نداریم و تنها یک آیین‌نامه مرتبط با قرارداد بای بک موجود است. با این حال، در توسعه و ایجاد پروژه‌های نفتی و گازی خود از این قرارداد استفاده کرده‌ایم، مثل قرارداد بای بک پارس جنوبی و شمالی. اما اینگونه قرارداد برای محصولات و تولیدات غیر نفتی کمتر استفاده شده است. در واقع آغاز اولین قدم‌ها برای رسمیت دادن به قرارداد بای بک در اوایل دهه هفتاد بود. یعنی زمانی که امکان بهره‌برداری از نفت خام کشور را نداشتیم.
تجارت متقابل و انواع آن
تجارت متقابل مجموعه‌ای از روش‌های تجاری گوناگون است که طی انعقاد آن قرارداد، کشور صادر کننده یا وارد کننده تعهد می‌کند که کالا یا خدماتی را به ارزش معامله یا بخشی از آن به کشور خود، صادر یا وارد کند. تجارت متقابل به چهار شکل انجام می‌شود:
- معامله پایاپای: در آن معامله، مبادله مستقیم کالا و خدمات در ازای کالا و خدمات دیگر از کشور دیگر بدون مبادله پول انجام می‌شود.
- خرید متقابل: در آن معامله، طرف صادر کننده (یا فروشنده) یک کالا به کشور دیگر، در مقابل آن، کالای دیگری از همان کشور خریداری می‌کند. در واقع قرارداد خرید متقابل نیز از دو قسمت تشکیل شده است که یک بخش مربوط به خرید عادی کالا و محصولات و پرداخت وجه آن در سطح بین الملل است و بخش دیگر مربوط به تعهد فروشنده به خرید از کالا یا محصولات دیگر از همان کشور خریدار است.
- معامله جبرانی: طی انعقاد این معامله، کشور خریدار (یا وارد کننده) تعهد می‌کند که تمام قیمت آن کالا را به شکل کالا و محصولات به کشور فروشنده پرداخت کند (وارد کند).
- معامله بای بک: موضوع اصلی این مقاله است را در ادامه متن به طور مفصل با یکدیگر مرور خواهیم کرد.
نگاه قانون به قرارداد باي بک چیست
همان طور که در مقدمه بحث گفته شد، قانونی به این موضوع اختصاص داده نشده است. اما با بررسی ماده ۲ آیین نامه بیع متقابل غیر نفتی، می‌توانیم تعریفی از قرارداد بای بک از دیدگاه قانون پیدا کنیم. از نظر این مقررات، قرارداد بای بک یک معامله دوجانبه است که طی آن، سرمایه گذار متعهد می‌شود که تمامی منابع مالی مورد نظر برای پروژه را تامین کند و تمامی این وجه، تنها از طریق صادرات کالا و خدمات تولید شده و از راه پرداخت سود تعیین شده در متن قرارداد، به سرمایه گذار تحویل داده می‌شود.
تعریف ساده قرارداد بای بک چیست؟
این قرارداد نیز در واقع یک قرارداد خرید و فروش اما به شکلی بسیار پیچیده‌تر است. در واقع بای بک یک قرارداد دوجانبه است که از الحاق دو قرارداد شکل گرفته است. در طی قرارداد اول، کشور سرمایه‌گذار تعهد می‌کند که تمامی امکانات و تجهیزات مورد نظر برای ایجاد و توسعه پروژه را تامین کند. این امکانات تمامی مواد اولیه، دستگاه‌ها و ماشین‌های تولیدی و حتی گاهی سرمایه اولیه را نیز شامل می‌شود و در قرارداد دوم، کشور سرمایه گذار قبول می‌کند از همان محصولات یا مواد استخراج شده که با دانش و تجهیزات خود او تولید شده است، بازخرید کند. برای مثال کشور آمریکا با کشور رومانی تعهدی را امضا کرد که طی آن، آمریکا متعهد شد کارخانه تولید تایر را در رومانی راه اندازی کند و همچنین پذیرفت که از تایر‌های تولید شده به مدت مشخص باز خرید انجام دهد.
تعریف بازخرید از دیدگاه حقوقی
در این قرارداد فروشنده شرط می‌کند که خریدار، دوباره پس از مدتی آنچه را که موضوع معامله بوده است را به قیمت روز به او بفروشد، برای مثال ممکن است دولت برای حمایت از شالیکارها تجهیزات مورد استفاده را به آن‌ها بفروشد اما شرط کند که پس از استفاده، دوباره تجهیزات را به قیمت روز به دولت بفروشند.
قرارداد بای بک در ایران
با توجه به موانع قانونی که برای جذب سرمایه خارجی در ایران وجود دارد، قرارداد بای بک یکی از بزرگراه‌های جذابی است که می‌توانید سرمایه‌گذاران خارجی را برای سرمایه‌گذاری در ایران تشویق کنید. با این حال با وجود این محدودیت‌ها، از این نوع قرارداد، برای پروژه‌های نفتی مثل توسعه میادین نفتی یا ایجاد پالایشگاه‌ها استفاده می‌شود.
طرفین قرارداد بای بک
در قرارداد‌های تجارتی متقابل دو شخص حقیقی یا حقوقی به عنوان طرفین قرارداد تعیین می‌شوند. برای مثال اگر در بحث قرارداد بای بک در نفت، قراردادی میان وزارت نفت ایران و شرکت توتال منعقد شود، در این قرارداد، شرکت توتال به عنوان سرمایه گذار و وزارت نفت ایران به عنوان سرمایه پذیر شناخته می‌شوند. البته با توجه به این که قرارداد بای بک ، قرارداد دو جانبه است بعد از ورود به فاز دوم قرارداد، جایگاه خریدار و فروشنده تغییر خواهد کرد.
مزایای قرارداد بای بک چیست؟
- جذب سرمایه خارجی: به طور کلی قرارداد‌های بین المللی باعث جذب سرمایه برای انجام پروژه‌هایی می‌شود که ممکن است سرمایه داخلی برای انجام آن کافی نباشد. البته منظور از سرمایه، تنها تسهیلات نقدی نیست بلکه با انعقاد این قرارداد، تجهیزات، ماشین آلات و دانش کشورهای سرمایه گذار، جذب کشور سرمایه پذیر می‌شود و به همین دلیل، این گونه قراردادها مورد توجه کشورهای درحال توسعه و توسعه نیافته است.
- حفظ مالکیت کشور میزبان: در قرارداد بای بک ، مالکیت کشور سرمایه‌پذیر بر آن پروژه و همچنین سایر تجهیزات انجام و اجرای آن، محفوظ است؛ به عبارت دیگر اگر ماشین‌آلاتی توسط کشور سرمایه گذار برای انجام پروژه تهیه شود، به مالکیت کشور سرمایه پذیر در خواهد آمد. این امر برای کشورهایی که در برخی مسائل تحریم شده‌اند اهمیت بالایی دارد، زیرا در این حالت، کشور سرمایه گذار همانند واسطه عمل خواهد کرد.
معایب قرارداد بای بک چیست؟
- تضعیف صنایع و تولیدات داخلی: گاهی ممکن است در خصوص انجام امور ابتدایی پروژه‌ها، از صنایع داخلی کمک گرفته شود که در نهایت با انعقاد قرارداد بای بک برای توسعه و ایجاد آن‌ها از کشور خارجی کمک گرفته می‌شود. این در حالی است که صنایع داخلی ممکن است توانایی انجام امور بیشتری را نیز داشته باشند که در نهایت، قرارداد بای بک باعث تضعیف رشد آن‌ها خواهد شد.
- ثابت ماندن نرخ بیکاری و دلسردی کارکنان و مهندسان ایرانی: در زمان انعقاد این قرارداد، به کشور سرمایه‌گذار اجازه داده می‌شود که از نیروهای کشور خود برای پیشبرد پروژه استفاده کند؛ در نتیجه این کار، با وجود رشد اقتصاد و تولید، همچنان نرخ بیکاری کشور تغییر چندانی نخواهد کرد. به علاوه، به کار نگرفتن مهندسان و متخصصان ایرانی باعث دلسردی آنان و در نهایت، دوری آن‌ها از فعالیت در صنایع تولیدی و خدماتی می‌شود. ضمن این که گرایش به افزایش تخصص در میان جوانان کشور نیز کاهش می‌یابد.
- انتقال ندادن تجهیزات به روز: معمولا کشورهای سرمایه گذار مطابق سیاست‌های خود، از انتقال آخرین نسخه تجهیزات و ماشین‌آلات به کشور سرمایه پذیر خودداری می‌کنند و از تجهیزاتی استفاده می‌شود که در مرتبه پایین‌تر قرار دارند و چندان پیشرفته نیستند.
پیشنهاد ما
شما می‌توانید وظیفه تنظیم قرارداد خود را به ما بسپارید. برای ثبت درخواست تنظیم قرارداد روی اینجا بزنید.
