مبایعه نامه صوری چیست و تشخیص و ابطال آن چگونه است؟

مبایعه نامه در واقع سندی است که برای نقل و انتقال مالکیت اموال منقول و غیر منقول و توسط طرفین معامله تنظیم و امضا می‌شوند. یکی از مهم‌ترین شرایط قانونی تنظیم مبایعه نامه ، قصد طرفین امضا کننده آن است. یعنی خریدار و فروشنده‌ای که مبایعه نامه را امضا می‌کنند باید قصد نقل و انتقال مالکیت مال مورد معامله را داشته باشند. مبایعه نامه صوری به مبایعه نامه‌ای گفته می‌شود که طرفین آن، قصد نقل و انتقال مالکیت مال مورد معامله را ندارند.

در اغلب موارد افرادی که قصد فرار از پرداخت بدهی‌های خود را دارند، به وسیله تنظیم یک قرارداد نمایشی، مالکیت اموال خودشان را به دیگران منتقل می‌کنند. باید بگوییم که این موافقت نامه باطل است و باعث انتقال مالکیت مال مورد معامله به خریدار نمی‌شود. در برخی موارد تنظیم موافقت نامه‌های تقلبی و نمایشی در راستای ارتکاب جرائمی مانند کلاهبرداری و اختلاس است و مجازات امضا کنندگان آن را به دنبال دارد.

اثبات نمایشی و تقلبی بودن یک موافقت نامه کار ساده‌ای نیست و نیازمند دلایل و قرائن قانونی و محکمه پسند است. در این نوشته قصد داریم که شرایط اثبات نمایشی و تقلبی بودن موافقت نامه‌های مربوط به نقل و انتقال مالکیت اموال و مراجع قضایی که صلاحیت رسیدگی و اثبات دارند را بررسی کنیم.

مبایعه نامه صوری چیست ؟

در مقدمه این نوشته نیز توضیح دادیم که مبایعه نامه سندی است که دلالت بر نقل و انتقال مالکیت مورد معامله می‌کند. مطابق با بند 2 ماده 190 قانون مدنی، قصد طرفین امضا کننده یک موافقت نامه از شرایط صحت آن است. یعنی طرفین یک موافقت نامه باید قصد امضا و اجرای مفاد نوشته شده در آن را داشته باشند. در مبایعه نامه ای که به صورت نمایشی تنظیم شده است، طرفین قصد اجرای مفاد آن را ندارند. به ‌همین دلیل موافقت نامه‌ای که به صورت نمایشی میان خریدار و فروشنده امضا شده باطل است و باعث نقل و انتقال مالکیت اموال موضوع آن نمی‌شود زیرا طرفین این موافقت نامه در هنگام امضای آن قصد اجرای مفاد آن و نقل و انتقال مالکیت اموال مورد معامله را ندارند.

آیا اصاله الصحت و ابطال مبایعه نامه صوری با یکدیگر در تعارض هستند؟

قانونگذار در قانون مدنی اصل را بر صحت و درستی تمام موافقت نامه‌هایی دانسته است که اشخاص حاضر در جامعه با توافق یکدیگر تنظیم و امضا می‌کنند. اصاله الصحت بیانگر این موضوع است که تمام موافقت نامه‌ها صحیح هستند و از آثار قانونی برخوردار می‌شوند مگر در صورتی که باطل بودن آن‌ها به وسیله مدارک و ادله قوی ثابت شده باشد.

بنابراین می‌توان گفت که اصاله الصحت و ابطال مبایعه نامه صوری با یکدیگر در تعارض نیستند. زیرا ما هنگامی می‌توانیم به دلیل نمایش بودن یک موافقت نامه حکم به باطل بودن آن صادر کنیم که عدم قصد طرفین امضا کننده آن با ادله و قرائن محکم و قطعی به اثبات رسیده باشد. برای مثال، اشخاص ورشکسته بعد از آنکه حکم ورشکستگی آن‌ها از سوی دادگاه صادر شد دیگر حق تصرف در اموال و حقوق مالی خودشان را ندارند زیرا مدیر تصفیه‌ای که از سوی اداره تصفیه مشخص می‌شود وظیفه توقیف اموال ورشکسته را برعهده دارد و باید آن‌ها را میان طلبکاران او تقسیم کند.

تصور کنید شخص تاجری که توان پرداخت بدهی‌های طلبکاران خود را ندارد، در معرض صدور حکم ورشکستگی قرار می‌گیرد. در این مثال، اگر تاجر مذکور اموال خود را به قیمت بسیار ارزانی به خویشاوندان نزدیک خود بفروشد، یکی از قرائن و ادله صوری بودن مبایعه نامه میان تاجر و خریداران اموال او محقق می‌شود زیرا تاجر مذکور قصد نقل و انتقال مالکیت اموال خود را نداشته بلکه قصد داشته است که از پرداخت بدهی‌های طلبکاران فرار کند و مانع از توقیف اموال و دارایی‌هایی خود شود.

شناسایی این نوع موافقت نامه چگونه امکان پذیر می‌شود؟

موافقت نامه‌ی مربوط به نقل و انتقال مالکیت اموال منقول و غیر منقول که به صورت نمایشی و به قصد فریب دادن دیگران و مراجع قضایی تنظیم و امضا شده است از تمام شرایط قانونی لازم برخوردار خواهد بود. تنها دلیل ابطال این موافقت نامه، عدم قصد طرفین امضا کننده آن است. قصد طرفین امری درونی و قلبی است. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که خریدار و فروشنده قصد امضای موافقت نامه صوری را دارند اما در فکر و نیت خودشان قصد اجرای مفاد آن و نقل و انتقال مالکیت اموال مورد معامله را ندارند.

هیچکس نمی‌تواند از فکر و نیت درونی انسان‌ها آگاه شود. به همین دلیل در اغلب موارد تشخیص مبایعه نامه صوری به سادگی امکان پذیر نمی‌شود. مراجع قضایی که در خصوص نمایشی بودن یک موافقت نامه حکم صادر می‌کنند باید به مفاد و مبلغ آن و اوضاع و احوال طرفین معامله توجه کنند. برای مثال، ممکن است که همسر فروشنده به دلیل عدم پرداخت مهریه از او شکایت کرده باشد. در این مثال اگر فروشنده قبل از صدور اجرائیه، اموال خود را به قیمت بسیار کمی به پدرش بفروشد یک قرینه مهم و محکمه پسند مبنی بر نمایشی بودن معامله میان آن‌ها (فروشنده و پدر او) است. دلیل تقلبی و نمایشی بودن این معامله، این است که برای جلوگیری از توقیف اموال فروشنده و عدم پرداخت بدهی مربوط به مهریه همسر او تنظیم و امضا شده است.

آثار تقلبی بودن این موافقت نامه

در بند‌های قبلی این نوشته توضیح دادیم که این مبایعه نامه از تمام شرایط قانونی برخوردار است اما خریدار و فروشنده به صورت نمایشی آن را امضا کرده‌اند و قصد نقل و انتقال مالکیت اموال مورد معامله را ندارند.

تنظیم و امضای موافقت نامه مربوط به نقل و انتقال مالکیت اموال منقول و غیر منقول باعث ایجاد آثار و الزاماتی قانونی برای طرفین معامله می‌شود اما موافقت نامه‌ای که میان اشخاص به صورت صوری و نمایشی امضا می‌شود، باطل خواهد بود و از هیچگونه آثار قانونی برخوردار نمی‌شود. لازم به ذکر است که این موافقت نامه باعث ایجاد رابطه حقوقی میان طرفین معامله نیز نخواهد شد.

یکی از مهم‌ترین آثار تنظیم موافقت نامه مربوط به نقل و انتقال مالکیت، انتقال مالکیت مال مورد معامله از فروشنده به خریدار است اما موافقت نامه‌ای که به صورت نمایشی و به قصد فرار از پرداخت بدهی‌ها صادر شده است باعث نقل و انتقال مالکیت اموال مورد معامله به خریدار نمی‌شود. بنابراین، می‌توان گفت که تمام آثار و شرایط مبایعه نامه صوری به دلیل عدم قصد طرفین آن منتفی می‌شوند.

صدور حکم مبایعه نامه صوری در صلاحیت کدام مرجع قانونی است؟

طلبکارانی که در اثر تنظیم و امضای موافقت نامه‌ صوری متضرر شده‌اند برای طرح دعوا بر علیه طرفین معامله باید به دادگاه عمومی حقوقی مراجعه کنند. با توجه به ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی و صدور حکم مبایعه نامه صوری در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده است.

خوانده به شخصی گفته می‌شود که در دادگاه عمومی حقوقی بر علیه او طرح دعوا شده است. در اینجا طرفین معامله که موافقت نامه صوری مربوط به نقل و انتقال مالکیت اموال توسط آن‌ها امضا شده است، خوانده دعوا هستند. اگر تنظیم و امضای موافقت نامه صوری مربوط به نقل و انتقال مالکیت اموال در راستای ارتکاب جرائمی مانند اختلاس و کلاهبرداری باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه کیفری 1 و 2 و دادسرای مرتبط با آن‌ها است.

نقش وکلا و مشاوران حقوقی در خصوص این ادعا

اثبات صوری بودن مبایعه نامه کار آسانی نیست. شما باید بتوانید با ادله قوی اثبات کنید که مبایعه نامه‌ای که برقرار شده، صوری است. از مهمترین مواردی که به شما برای اثبات این ادعا کمک می‌کند، آگاهی از قواعد و قوانین ناظر بر صحت این مبایعه نامه است. برای این منظور مناسب است که با اشخاص متخصص، مشاوران حقوقی و وکلای پایه یک دادگستری مشورت کنید. برای این اقدام نیز می‌‎توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی بهره ببرید.