عقد تبعی چیست؟ انحلال عقد اولیه چه تاثیری بر عقود تبعی دارد؟
عقدی که موضوع آن، یک تعهد باشد که از قبل ایجاد شده است، عقد تبعی نام دارد. این قرارداد تابع یک تعهد اولیه است که به آن تعهد پایه گفته می‌شود. به عبارت دیگر، عقودی که شکل‌گیری آن‌ها مستقل نیست، عقود تبعی هستند. عقود تبعی ماهیت مستقلی ندارند. یعنی بدون وجود عقد مبنا، تشکیل نمی‌شوند.
در قانون مدنی عقود تبعی مطرح شده‌اند. این عقود با وجود عقد اولیه ایجاد می‌شوند. بعضی از آن‌ها موجب از بین رفتن تعهد اولیه و ایجاد تعهد جدید خواهند شد. دسته‌ای دیگر از عقود تبعی موجب انحلال عقد اولیه نمی‌شوند. با این حال، راهی جهت دستیابی به آن هستند. عقد رهن یکی از عقود تبعی است زیرا خودش به طور مستقل ایجاد نمی‌شود و تابع یک دین است.
آشنایی ابتدایی با این عقد با ذکر یک مثال
تصور کنید شخص بدهکار متعهد می‌شود بدهی خود را به طلبکار بپردازد. او برای اطمینان دادن به طلبکار بابت پرداخت دین، مالی را نزد او به عنوان رهن قرار می‌دهد. بدهکار و طلبکار در مورد زمان پرداخت بدهی با یکدیگر توافق می‌کنند. در این حالت عقد رهن شکل می‌گیرد. این عقد به تبعیت از دین بدهکار و برای اطمینان خاطر طلبکار به وجود می‌آید. به این ترتیب عقد رهن به عنوان یک عقد تبعی شناخته می‌شود. این عقد تضمینی برای پرداخت بدهی است.
در صورتی که عقد اصلی از بین برود، این عقد هم از بین خواهد رفت. یعنی اگر بدهکار پیش از سررسید تاریخ، بدهی خود را پرداخت کند، حق طلبکار نسبت به آن مالی که به عنوان رهن نزد او قرار داده شده بود، از بین می‌رود. طلبکار باید بعد از دریافت طلب، مال مرهونه را به صاحبش پس بدهد.
بنابراین عقد تبعی را می‌توان عقدی دانست که به صورت مستقل ایجاد نمی‌شود. در واقع شکل‌گیری و ایجاد آن به عقد اولیه وابسته است و با زایل شدن عقد اولیه این عقد نیز منحل می‌شود.
عقد تبعی چیست؟
به عقودی که بر اساس و بر مبنای دین یا عقد دیگری شکل می‌گیرند، عقد تبعی گفته می‌شود. عقود تبعی ماهیت مستقلی ندارند. بعضی از عقود تبعی منجر به اسقاط دین می‌شوند و بعضی از این عقود دین را اثبات نمی‌کنند، ولی تضمینی برای رسیدن به دین اصلی هستند.
عقد رهن و عقد کفالت به عنوان عقود تبعی شناخته می‌شوند. این موارد سبب از بین رفتن دین نمی‌شوند، اما تضمینی جهت دستیابی به دین هستند.
بعضی از عقود تبعی سبب سقوط تعهد می‌شوند، ولی دین جدیدی را ایجاد می‌کنند. حواله و تبدیل تعهد به عنوان نمونه‌هایی از این عقود محسوب می‌شوند.
برای اینکه عقود تبعی شکل بگیرند، لازم است یک تعهد یا عقد به عنوان مبنا و پایه وجود داشته باشد. یعنی عقود تبعی بدون وجود مبنا شکل نمی‌گیرند.
تصور کنید شخصی به عنوان ضامن قصد دارد تا دین دیگری را بر عهده بگیرد. در این حالت تا دین ابتدایی وجود نداشته باشد، عقد ضمان به عنوان عقد تبعی شکل نمی‌گیرد. یعنی لازم است دینی باشد و مدیون توانایی پرداخت آن را به طلبکار نداشته باشد. سپس ضامن، پرداخت دین را در مقابل طلبکار به عهده بگیرد. به این ترتیب عقد ضمان به تبعیت وجود دین اولیه شکل می‌گیرد و یک عقد تبعی محسوب می‌شود.
عقد عینی تبعی چیست؟
در حقوق ما یک حق به نام حق عینی تبعی داریم، این حق به یک حق دینی وابسته است. برای ایجاد این حق باید یک حق دینی وجود داشته باشد تا به تبعیت از آن عقد عینی تبعی شکل بگیرد.
تصور کنید شخصی ۲۰۰ میلیون تومان به دیگری بدهکار است. شخص مدیون برای اطمینان خاطر طلبکار بابت پرداخت بدهی یک خودرو نزد او قرار می‌دهد. در این حالت طلبکار تا زمانی که مهلت بدهکار برای پرداخت بدهی به اتمام نرسیده باشد، حق استفاده یا فروش این خودرو را ندارد. اگر بدهکار بدهی خود را در مهلت مقرر پرداخت کند، می‌تواند این خودرو را پس بگیرد. در غیر این صورت طلبکار نسبت به خودرو حق عینی تبعی دارد. یعنی می‌تواند از محل فروش آن خودرو، طلب خود را وصول کند. در واقع طلبکار به تبع طلبی که از شخص بدهکار داشت، نسبت به این خودرو حق عینی تبعی پیدا کرد.
حالت دیگری از حق عینی تبعی وجود دارد که در جامعه ما رایج است. زمانی که شخصی از بانک وام دریافت می‌کند، سند خانه‌اش را به عنوان رهن و وثیقه برای پرداخت وام نزد بانک قرار می‌دهد. در این حالت بانک به تبع طلبی که از شخص وام گیرنده دارد، نسبت به این خانه حق عینی تبعی خواهد داشت.
چنانچه شخص مدیون اقساط وام را بپردازد، می‌تواند سند خانه را پس بگیرد. در غیر این صورت بانک از محل فروش خانه طلب خود را وصول می‌کند. بانک تا قبل از به پایان رسیدن مهلت پرداخت وام حق فروش خانه را ندارد، صرفاً این خانه به عنوان وثیقه‌ای جهت پرداخت وام محسوب می‌شود.
در مثال‌هایی که بیان کردیم حق عینی طلبکاران به تبع دین قبلی به وجود آمده است. یعنی اگر شخص از بانک وامی دریافت نمی‌کرد یا بدهکار به طلبکار مدیون نبود، حق عینی تبعی ایجاد نمی‌شد.
قرارداد تبعی چیست؟
همانطور که بیان کردیم عقد تبعی به طور مستقل ایجاد نمی‌شود و به تبعیت از عقد یا تعهد اولیه شکل می‌گیرد.
در شرایطی که دو طرف با یکدیگر قراردادی را منعقد کنند، شروط، توافقات و تعهدات ناشی از قرارداد را در آن می‌نویسند. این موارد به عنوان تعهد اصلی قرارداد شناخته می‌شوند. اگر آن‌ها پس از این قرارداد اولیه، قرارداد دیگری را به تبعیت از آن امضا کنند، قرارداد دوم به عنوان قرارداد تبعی شناخته می‌شود.
حواله یکی از عقودی است که به تبعیت از دین به وجود می‌آید. تصور کنید شما مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان به دوست خود بدهکار هستید. در صورتی که توانایی پرداخت آن را نداشته باشید، می‌توانید با برادرتان توافق کنید که این بدهی را به جای شما بپردازد. پس از آن شما طلبکارتان را به برادرتان حواله می‌دهید. در این حالت پرداخت بدهی شما توسط برادرتان انجام می‌شود. این قرارداد یکی از عقود تبعی است. یعنی این عقد حواله، به تبعیت از تعهد اولیه و بدهی شما در مقابل طلبکار به وجود آمد.
عقود تبعی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
بعضی از عقود تبعی موجب اسقاط دین اصلی می‌شوند و بعضی از آن‌ها صرفاً تضمینی جهت اسقاط دین هستند. در ادامه درباره هر کدام توضیح می‌دهیم.
عقود تبعی که موجب اسقاط دین می‌شوند
نمونه‌هایی از عقود تبعی که سبب اسقاط دین می‌شوند، ضمان و کفالت هستند.
در عقد ضمانت ، شخص ضامن، پرداخت دین را به عهده می‌گیرد. یعنی او در مقابل طلبکار، ضامن پرداخت دین مدیون می‌شود. پس از آن پرداخت دین از عهده مدیون اصلی ساقط خواهد شد. یعنی ضامن به جای او این اقدام را انجام می‌دهد. به این ترتیب عقد ضمان یکی از عقود تبعی است که موجب اسقاط دین و تعهد اصلی می‌شود.
تبدیل تعهد یک عقد تبعی است که سبب اسقاط دین خواهد شد. یعنی با ایجاد آن، تعهد اولیه از بین می‌رود. در قانون مدنی تبدیل تعهد به عنوان یکی از راه‌های سقوط تعهدات مطرح شده است.
به این مثال دقت کنید
تصور کنید شخصی خانه‌ای را اجاره می‌کند. موجر مبلغ مال‌الاجاره را به مستأجر قرض می‌دهد. در این حالت تعهد اولیه یعنی پرداخت اجاره به پرداخت قرض تبدیل می‌شود. این مورد یکی از حالت‌های تبدیل تعهد است که سبب سقوط تعهد اولیه می‌شود.
گاهی ممکن است شخصی از شخص دیگری ۵۰ میلیون طلبکار باشد. شخص طلبکار به مدیون اعلام می‌کند که این ۵۰ میلیون را به او نپردازد و به شخص ثالث مدنظر طلبکار بدهد. در این حالت تعهد اولیه یعنی پرداخت بدهی به طلبکار از بین می‌رود. سپس بدهکار این بدهی را به شخصی که طلبکار گفته است، می‌پردازد.
عقود تبعی که سبب اسقاط دین نمی‌شوند
دسته‌ای دیگر از عقود تبعی هستند که صرفاً وثیقه و تضمینی برای رسیدن به دین اصلی محسوب می‌شوند.
عقد رهن و کفالت عقودی هستند که سبب اسقاط دین نمی‌شوند اما تضمینی برای پرداخت آن هستند.
کفالت یک عقد تبعی است. در این عقد شخصی به عنوان کفیل متعهد می‌شود تا شخص ثالث را در زمان و مکان مقرر حاضر کند. یعنی کفیل احضار شخص ثالث را بر عهده می‌گیرد و به آن متعهد می‌شود. این عقد سبب از بین رفتن تعهد اولیه نمی‌شود اما به عنوان تضمینی برای آن است.
همچنین در عقد رهن که شخص مالی را به عنوان رهن نزد شخص دیگری قرار می‌دهد، این اقدام سبب سقوط دین نمی‌شود. با این حال تضمینی بابت پرداخت دین است زیرا طلبکار اطمینان دارد اگر مدیون طلب خود را به او پرداخت نکند، می‌تواند با فروش مال مرهونه طلب خود را وصول کند.
خدمات ما در این زمینه
همانطور که مطالعه کردید، عقود تبعی دارای پیچیدگی خاصی هستند. اگر قصد دارید برای ادای دین خود یا تضمین پرداخت آن یک عقد تبعی منعقد کنید، بهتر است این موضوع را با یک کارشناس حقوقی در میان بگذارید. کارشناس حقوقی، شما را از جزئیات عقد تبعی آگاه می‌کند.
تیم حقوقی رکلا این امکان را فراهم کرده است تا شما به سهولت از مشاوره کارشناسان حقوقی بهره‌مند شوید. به این منظور لازم است سفارش خود را جهت دریافت مشاوره حقوقی تلفنی در وب سایت رکلا ثبت کنید. پس از آن کارشناس مربوطه با شما ارتباط می‌گیرد.
چنانچه قصد انعقاد هر نوع قراردادی را دارید، می‌توانید این موضوع مهم را به کارشناسان تنظیم قرارداد ما بسپارید. کارشناسان تیم رکلا در زمینه تنظیم قرارداد تخصص و دانش لازم را کسب کرده‌اند. آن‌ها با دقت فراوان متن مورد نظرتان را تنظیم می‌کنند و به شما تحویل می‌دهند.
اگر در خصوص این مطلب سوالی دارید، می‌توانید در قسمت ثبت سوالات زیر همین متن، با ما در میان بگذارید. در اولین فرصت پاسخ پرسش شما را خواهیم داد.