قرارداد کفالت چیست؟ و پاسخ به این سوال که کفالت جایز است یا لازم؟
قرارداد کفالت یکی از عقود بسیار مهم و کاربردی در قانون مدنی است که به آن عقد کفالت نیز گفته می‌شود. این قرارداد را یک توافق عهدی، رضایی، تبعی، معین و البته رایگان در نظر می‌گیرند. کفالت واژه‌ای است که از کفل مشتق می‌شود و کفل نیز در لغت به معنای به عهده گرفتن معنی شده است. این قرارداد نیز دقیقا به همین دلیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این قرارداد، شخصی متعهد می‌شود که مسئولیت احضار شخص دیگر را به عهده بگیرد.
نکته دارای اهمیت در خصوص قرارداد کفالت این است که این قرارداد به واسطه وجود یک رابطه دیگر منعقد می‌شود. به همین دلیل می‌توانیم بگوییم که یک قرارداد تبعی است. شما می‌توانید درباره قواعد و ضوابط این قرارداد در قانون مدنی و همینطور در فقه ، اطلاعات بسیار مناسبی را به دست آورید. اگرچه این قرارداد در روابط میان اشخاص چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد اما در خصوص امور کیفری و در مراجع قضایی کاربرد زیادی دارد و به مراتب مورد استفاده است. در ادامه این مقاله درباره ماهیت و ویژگی‌های این قرارداد توضیحات بیشتری را ارائه خواهیم داد.
این قرارداد چه کاربردی برای ما دارد؟
انواع قرارداد معین ، قراردادهایی هستند که قانون مدنی درباره آن‌ها به صراحت صحبت کرده باشد و همچنین درباره آن‌ها قواعدی را مطرح کند. کفالت نیز یکی از انواع قراردادهای معین است. ماده 734 قانون مدنی به این قرارداد اختصاص دارد و درباره آن توضیح می‌دهد. براساس این ماده، کفالت یک توافق است که به واسطه آن، یک شخص متعهد می‌شود که شخص دیگری را در زمان مقرر و در مکانی که از پیش معین شده است، حاضر کند. با یک مثال این قرارداد را شرح می‌دهیم:
برای انجام شدن این قرارداد و همچنین برای تعریف آن، لازم است که سه شخص حضور داشته باشند. این سه شخص، به واسطه ارتباطی که با یکدیگر برقرار خواهند کرد، موجب برقراری این رابطه قراردادی خواهند شد. تصور کنید که شخص (الف) به شخص (ب) بدهی دارد یا دیونی به عهده او است که باید به شخص (ب) بپردازد اما در شرایطی است که امکان پرداخت آن دیون برای او وجود ندارد و می‌خواهد که مدتی را از شخص (ب) فرصت بگیرد.
در این میان، شخص (ب) بیان می‌کند که برای ارائه فرصت به او، نیاز دارد که شخص قابل اعتمادی شخص (الف) را تایید کند و متعهد شود که در زمان معین، شخص (الف) را نزد او می‌آورد. در این میان، شخص (ج) که مورد اعتماد شخص (ب) است، متعهد می‌شود که شخص (الف) را در زمانی که معین می‌شود، نزد شخص (ب) حاضر کند تا او دیون و بدهی خود را بپردازد.
یک مثال دیگر
در مثال دیگر، تصور کنید که اتهامی به شما وارد شده است ولی هنوز در مرحله تحقیقات قرار دارد. در این زمان، شما می‌توانید از شخص قابل اعتمادی بخواهید که کفالت شما را به عهده بگیرد. آن شخص، در دادگاه اعلام می‌کند که هر زمان که دادگاه بیان کند، شما را احضار خواهد کرد. در این موقعیت و همچنین در حالتی که در مثال قبلی شرح دادیم، از نمونه قرارداد کفالت استفاده خواهد شد. همانطور که مشاهده میکنید این قرارداد در امور کیفری کاربرد بسیار زیادی دارد و به تعدد استفاده می‌شود. علاوه براین، ماده 738 قانون مدنی به این نکته جالب اشاره می‌کند که این امکان وجود دارد که شخص دیگری نیز کفیلِ کفیل شود.
ارکان نمونه قرارداد کفالت
در ماده 734 قانون مدنی بیان شده است که در این قرارداد، شخصی که می‌پذیرد احضار شخص دیگر را تعهد کند، کفیل نامیده می‌شود. مکفول له نیز شخصی است که از کفیل تعهد می‌گیرد که شخص مورد نظر را به او تسلیم کنند. در نهایت، شخصی که احضار او مورد توجه طرفین است، مکفول نامیده خواهد شد. در مثالی که درباره دادگاه زدیم؛ دادگاه مکفول له است؛ متهم مکفول خواهد بود و شخصی که به احضار مکفول تعهد می‌دهد، کفیل نامیده می‌شود.
البته لازم است به این نکته توجه داشته باشیم که در واقع نمونه قرارداد کفالت میان کفیل و مکفول له برقرار می‌شود و مکفول در این قرارداد حضور ندارد. اگرچه هدف اصلی این قرارداد، احضار او است. ماده 735 قانون مدنی توضیح می‌دهد که برای انجام این قرارداد، لازم است که کفیل و مکفول له رضایت داشته باشند اما برای صحت قرارداد، رضایت مکفول شرط اصلی نیست.
نمونه قرارداد کفالت لازم است یا جایز؟
نمونه قرارداد کفالت از جمله قراردادهایی است که جایز یا لازم بودن آن، با توجه به هر کدام از اشخاص قرارداد متفاوت خواهد بود. منظور این است که قرارداد نسبت به هر کدام از طرفین می‌تواند جایز یا لازم باشد. به این صورت که این قرارداد نسبت به کفیل، لازم است. یعنی کفیل باید تحت هر شرایطی به تعهد خود در قرارداد عمل کند و نمی‌تواند توافق را برهم بزند. کفیل ملزم است که حتما مکفول را احضار کند و در صورت عدم احضار مکفول، مسئولیت دارد و باید خسارت یا دیونی که به عهده مکفول بوده است را بپردازد.
در مقابل، نمونه قرارداد کفالت نسبت به مکفول له جایز است. یعنی اینکه مکفول له می‌تواند این توافق را برهم بزند و کفیل را از تعهد خود بری کند. بنابراین، با توجه به این مساله که شما در این قرارداد کفیل یا مکفول له باشید، جایز یا لازم بودن قرارداد نیز متغیر خواهد بود.
تفاوت قرارداد کفالت با قرارداد ضمانت
احتمالا در مثال‌هایی که بیان شد، به این می‌اندیشید که این قرارداد یک نوع ضمانت است. در این خصوص باید بیان کنیم که نمونه قرارداد کفالت با قرارداد ضمانت تفاوت دارد. در کفالت، شخصی که کفیل می‌شود، مسئولیت احضار مکفول را به عهده می‌گیرد و متعهد می‌شود که مکفول را در زمان و مکان معین حاضر کند. اصطلاحا بیان می‌شود که کفالت تن یا نفس شخص را به عهده گرفته است. بنابراین، اصل تعهد این است که کفیل، مکفول را برای پرداخت بدهی یا دیونی که دارد نزد مکفول له احضار کند.
در مقابل، در قرارداد ضمانت، شخصی که ضمانت شخص دیگری را به عهده می‌گیرد، دیون و بدهی او را ضامن می‌شود. یعنی اینکه ضمانت می‌دهد که دیون او را پرداخت کند. در این قرارداد، اگر شخص اصلی بدهی یا دیون خود را نپردازد، طلبکاران او می‌توانند از ضامن بخواهند که طلب آن‌ها را پرداخت کند. قرارداد ضمانت به صورت یک قرارداد مجزا یا به عنوان بخشی از قراردادهای مدنی دیگر، در موارد بسیار زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالیکه نمونه قرارداد کفالت بیشتر در امور جزایی کاربرد دارد.
اهمیت آگاهی از مقدار دیون مکفول یا آگاهی از صحت و اعتبار اتهام
به نظر شما آیا لازم است که مکفول برای صحت نمونه قرارداد کفالت از میزان و مبلغ بدهی و دیون آگاه باشد؟ یا باید مطمئن شود که واقعا یک جرم انجام شده است؟
برای پاسخ به این سوال می‌توانیم به ماده 736 قانون مدنی مراجعه کنیم. این ماده توضیح می‌دهد که صحت این قرارداد با آگاهی از میزان دیون یا اطمینان از انجام شدن جرم ارتباطی ندارد. بدون آگاهی از این موارد نیز، نمونه قرارداد کفالت معتبر و صحیح خواهد بود. در این میان تنها لازم است که کفیل از وجود حقی که به عهده مکفول قرار گرفته است، آگاه باشد. یعنی اینکه صرفا آگاهی از طرح دعوی که برعلیه مکفول ارائه شده است، برای انجام این قرارداد کفایت می‌کند و کفیل با آگاهی از این مساله می‌تواند کفالت مکفول را بپذیرد. هرچند مکفول معتقد باشد که دیون یا حقی به عهده او نیست یا اینکه منکر انجام جرم شود.
کفالت همراه با اذن و اجازه مکفول
زمانی که مکفول درخواست می‌کند که شما کفالت او را بپذیرید و به این صورت اذن می‌دهد که شما در حق او این اقدام را انجام دهید، نوع قرارداد کفالت با اجازه او است. در این شیوه از قرارداد، اگر به هر دلیلی مکفول نتواند دیون یا بدهی را پرداخت کند یا تعهدی که اعلام شده است را انجام دهد و در نزد مکفول له حاضر نشود، بدون شک کفیل ملزم می‌شود که خسارت و زیانی که ایجاد شده است را بپردازد و تعهدات مکفول را پرداخت کند. در واقع ایشان به نیابت از شخص اصلی، متعهد به پرداخت بدهی یا انجام تعهدات مالی ایشان خواهد بود. در این شرایط، به این دلیل که کفالت با اذن و اجازه مکفول بوده است، کفیل می‌تواند خسارتی که به او وارد شده است را از مکفول طلب کند و به این صورت از مکفول طلبکار خواهد بود.
کفالت بدون اذن و اجازه مکفول
در حقیقت براساس قانون، برای انجام نمونه قرارداد کفالت، نیازی به اذن یا اجازه مکفول نیست اما این شیوه از قرارداد نکات و اصول مهمی دارد که به دلیل آن، اکثر اشخاص قرارداد کفالت را صرفا با اذن و اجازه مکفول انجام می‌دهند. آن نکته هم این است که اگر این قرارداد بدون اجازه مکفول باشد، او در پرداخت خسارت تعهدی ندارد. یعنی اگر حاضر نشود و دیون را نپردازد و کفیل به جای او مجبور به پرداخت شود، کفیل دیگر نمی‌تواند خسارت را از او طلب کند.
مساله زمان احضار مکفول در نمونه قرارداد کفالت
نکته بسیار مهمی که در خصوص نمونه قرارداد کفالت باید به آن توجه داشته باشیم، مساله زمان احضار مکفول است. نمونه قرارداد کفالت از حیث زمان احضار به سه دسته تقسیم می‌شود. این سه دسته عبارتند از:
- قرارداد کفالت به صورت مطلق؛
- کفالت موجل؛
- کفالت موقت.
پیشنهاد ما
آگاهی از ویژگی‌های قانونی و حقوقی یک قرارداد به شما کمک می‌کند که با اطمینان بیشتری برای انجام آن اقدام کنید. برای دستیابی به این آگاهی، می‌توانید در شرایط بسیار مناسبی از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی استفاده کنید و همچنین این امکان برای شما وجود دارد که تنظیم قرارداد خود را به تیم حقوقی رکلا بسپارید. رکلا مرجع تخصصی تنظیم قرارداد است.
