عقد حواله چیست + تفاوت عقد حواله و ضمان در قانون مدنی
مراوده‌ها و روابط مالی میان اشخاص، از مهمترین ارتباطاتی هستند که میان آن‌ها برقرار می‌شود. قانون مدنی نیز در موارد متعددی به انواع این روابط و توافق‌ها اشاره می‌کند و درباره آن‌ها توضیح می‌دهد. یکی از قراردادهای کاربردی در این زمینه، عقد حواله است. حواله یک عقد معین و لازم است که استفاده و کاربرد زیادی برای اشخاص مختلف دارد.
از این قرارداد زمانی استفاده می‌کنند که مساله پرداخت بدهی یا دِین در میان باشد. بنابراین، لازمه استفاده از عقد حواله در قانون مدنی ، وجود دِین و طلب است. به همین دلیل می‌توانیم بگوییم که این قرارداد، یک قرارداد تبعی است. یعنی اینکه از یک توافق مالی دیگر که میان اشخاص تنظیم شده باشد، تبعیت می‌کند. قانون مدنی به صراحت بیان می‌کند که مهمترین شروط تنظیم و اجرای عقد حواله ، وجود قراردادی مبنی بر پرداخت بدهی یا پرداخت دِین است و اگر چنین رابطه‌ای وجود نداشته باشد، این قرارداد عملا باطل خواهد بود.
احتمالا بارها در زبان و گفتار عامیانه از کلمه حواله استفاده کرده باشید و این کلمه نزد شما معنای منتقل شدن را بدهد. در واقع و در قانون مدنی نیز این قرارداد از معنای لغوی خود دور نشده است و تقریبا چنین مفهومی دارد. اگر تمایل دارید که درباره این عقد اطلاعات بیشتری داشته باشید یا اینکه اگر می‌خواهید از آن استفاده کنید، ادامه این مقاله را بخوانید.
عقد حواله چیست و این قرارداد، چگونه قراردادی است؟
پاسخ دقیق به این سوال که عقد حواله چیست در ماده 724 قانون مدنی آمده است. این ماده حواله را اینطور تعریف می‌کند:
حواله توافقی است که به موجب آن، مسئولیت پرداخت بدهی یا دِین یک شخص به شخص دیگری منتقل می‌شود.
اشخاص حاضر در این قرارداد، سه طرف هستند. یعنی اینکه حواله با حضور این سه شخص امکان پذیر و عملی خواهد بود. همانطور که در ابتدای مقاله نیز توضیح دادیم، حواله زمانی کاربرد دارد که طلب، دِین یا بدهی در میان باشد. در این حالت، شخصی که باید طلب شخص دیگر را بپردازد، مسئولیت بدهی خود را به شخص ثالثی منتقل می‌کند و از او می‌خواهد که دیون او را پرداخت کند.
برای آشنایی بهتر با این قرارداد، در یک مثال، توضیحات بیشتری را ارائه می‌دهیم:
تصور کنید که شما مبلغ 10 هزار تومان به یک شخص بدهکار هستید. یعنی اینکه باید 10 هزار تومان را به او بدهید اما در این میان، این امکان برای شما وجود ندارد و به هر دلیلی نمی‌توانید این مبلغ را پرداخت کنید. در این شرایط، شما می‌توانید از شخص ثالثی بخواهید که بدهی و دِین شما را پرداخت کند.
مثلا شما به برادر خود بدهکار هستید و باید مبلغ معینی را به برادرتان بپردازید اما برای شما، امکان پرداخت آن مبلغ وجود ندارد. در این شرایط می‌توانید با توافق و رضایت پدرتان، به برادرتان بگویید که مبلغ بدهی را از پدر شما اخذ کند. در این شرایط، مسئولیت دیون یا بدهی که به عهده شما بود، به پدر شما حواله می‌شود و پدرتان دیون شما را پرداخت می‌کند. البته لازم به ذکر است که در این توافق پدر شما باید رضایت داشته باشد و بپذیرد که این اقدام را انجام دهد و همچنین رضایت برادر شما هم لازم است.
ارکان اصلی عقد حواله
ماده 724 توضیح می‌دهد که ارکان اصلی حواله، سه رکن هستند که باید حتما حضور داشته باشند. این سه رکن، در واقع سه شخص محسوب می‌شوند که عبارتند از: مدیون یا محیل، طلبکار یا محتال و شخص ثالث که محال علیه نامیده می‌شود. در ادامه درباره هر کدام از این ارکان، توضیحاتی را ارائه خواهیم داد:
مدیون یا محیل یا بدهکار؛ شخصی است که به واسطه یک قرارداد یا توافق به شخص دیگر دیونی داشته باشد یا اینکه به شخص دیگر بدهکار باشد.
طلبکار یا محتال نیز همانطور که از نام آن مشخص است، شخصی است که به واسطه یک توافق یا قرارداد، از شخص دیگری طلب دارد و خواهان آن است که طلب خود را دریافت کند.
و در آخر، آخرین شخصی که در عقد حواله در قانون مدنی حضور خواهد داشت، محال علیه است. یعنی شخصی که پرداخت دِین یا طلب به او حواله داده می‌شود. یا بهتر بگوییم، پرداخت دیون به او منتقل می‌شود.
ماده 725 قانون مدنی به این مساله اشاره می‌کند که این قرارداد فقط با رضایت محتال و قبول محال علیه انجام خواهد شد. یعنی اینکه محتال باید از این مساله آگاه و راضی باشد که پرداخت طلب او به شخص دیگری واگذار شده است و علاوه براین، محال علیه نیز باید قبول کند که دِین یا بدهی را پرداخت کند.
شرط دیگری که برای این قرارداد مطرح شده است، وجود قراردادی مبنی بر بدهی است. زیرا در ماده 726 قانون مدنی آمده است که اگر رابطه‌ای حقوقی میان محیل و محتال وجود نداشته باشد، احکام حواله انجام نمی‌شود و از آن جهت که عقد حواله یک عقد تبعی است، باید حتما پیش از عقد حواله، یک توافق مالی برای پرداخت دیون و بدهی میان طرفین برقرار شود.
تفاوت عقد حواله و ضمان
احتمالا با توضیحاتی که درباره عقد حواله مطرح کردیم، اینطور به نظر شما رسیده است که این عقد، شباهت‌هایی با عقد ضمانت یا عقد ضمان دارد. در این خصوص باید بگوییم که بله، همینطور است. اگرچه ضمانت دارای شرایط خاص است اما در مجموع می‌توانیم شباهت‌هایی را میان این دو قرارداد در نظر بگیریم.
در عقد ضمان یا ضمانت نیز، شخص ثالث می‌پذیرد که بدهی موضوع قرارداد میان شخص اول و شخص دوم را پرداخت کند. برای مثال، ممکن است که شما بخواهید که از یک بانک وام بگیرید. بانک برای قراردادی که به منظور ارائه وام با شما تنظیم می‌کند، از شما می‌خواهد که شخصی را به عنوان ضامن معرفی کنید. شما نیز پدر خود را ضامن قرار می‌دهید. در این موقعیت، اگر شما موفق به پرداخت اقساط وام نشوید؛ پدر شما ملزم خواهد بود که بدهی شما به بانک را پرداخت کند. در این شرایط، طلب بانک به پدر شما منتقل می‌شود. البته پدر می‌تواند در آینده مبلغی که به بانک پرداخت کرده است را از شما طلب کند یا اینکه می‌تواند آن مبلغ را از شما پس نگیرد.
این شرایط در قرارداد حواله کمی متفاوت است. براساس عقد حواله ، ابتدا باید قراردادی که نشان دهنده طلب و دِین است، میان طرفین امضا شود و در ادامه مدیون یا محیل می‌تواند از محال علیه بخواهد که به جای او بدهی را پرداخت کند. در این حالت، ممکن است که در گذشته دِین یا بدهی نیز میان محال و محال علیه وجود داشته باشد یا اینکه هیچ بدهی وجود نداشته باشد. وجود بدهی میان این دو از ملزومات و شروط اساسی نیست. این مواردی که بیان شد، از جمله تفاوت عقد حواله و ضمان هستند که می‌توانید با آگاهی از آن‌ها برای تنظیم قرارداد مورد نیازتان اقدام کنید.
شرایط فسخ عقد حواله به صورت قانونی
حواله یک قرارداد لازم است. یعنی طرفین این قرارداد باید به تعهداتی که در خصوص این عقد دارند، پایبند باشند و به آن عمل کنند. طرفین این عقد، نمی‌توانند قرارداد را فسخ کنند مگر در موارد مشخصی که قانون به آن‌ها اجازه بدهد. در ادامه این مطلب، به مواردی که قانون در آن حالت، امکان فسخ قرارداد را ایجاد می‌کند، اشاره می‌کنیم:
- اعسار محال علیه؛
- تخلف از شرط؛
- استفاده از امکان اقاله.
پیشنهاد ما
عقد حواله یک قرارداد بسیار مهم میان اشخاص است. عدم آشنایی با ابعاد قانونی این قرارداد می‌تواند دردسر ساز باشد. به همین دلیل است که به شما پیشنهاد می‌کنیم پیش از امضای این قرارداد، از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی استفاده کنید و با یک مشاور حقوقی متخصص گفتگو داشته باشید. علاوه براین، شما می‌توانید تنظیم قرارداد را نیز به تیم حقوقی رکلا بپسارید.
