نمونه قرارداد وقف ؛ توافق نامه‌‌ای معتبر و لازم الاجرا برای وقف اموال منقول و غیر منقول
واژه وقف در لغت به معنای توقف و درنگ کردن است. در اصطلاح فقهی و حقوقی، وقف به معنای واگذاری بدون عوض (رایگان) منافع یک مال، برای استفاده عموم مردم است. وقف کردن اموال، یکی از بارزترین مصادیق احسان و نیکوکاری است که تاثیرات مثبت اجتماعی متعددی را به دنبال دارد. نمونه قرارداد وقف ، یکی از مهمترین عقود شناخته شده در دین اسلام است که به منظور وقف کردن اموال منقول و غیر منقول تنظیم می‌شود.
وقف کردن اموال، پیشینه‌ای بسیار طولانی دارد و قبل از اسلام نیز در میان جوامع بشری و نزد پیروان همه ادیان متداول بوده است. برای مثال در ایران باستان، مردم اموال خود را وقف معابد و آتشکده‌ها می‌کردند. در دیگر تمدن‌های باستانی مانند مصر باستان نیز شواهد و آثاری از وقف کردن املاک برای کاهنان معابد به چشم می‌خورد. سنت وقف کردن در دین اسلام نیز مورد پذیرش گرفته و توسط پیامبر و امامان بعد از او پایه گذاری شده و موقوفات بسیاری نیز از آن‌ها به جا مانده است. به صورت کلی می‌توان گفت که وقف، آثار اجتماعی، اقتصادی و تربیتی متعددی را به دنبال دارد.
شرایط صحت و احکام وقف، یکی از مهمترین مباحث کتاب‌های فقهی را تشکیل می‌دهد. قانون مدنی ایران نیز به تبعیت از فقه امامیه، وقف را یکی از قراردادهای معتبر میان اشخاص دانسته و مواد 55 الی 91 این قانون را به بیان شرایط تنظیم و اجرای عقد وقف و احکام موقوفات اختصاص داده است. در قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج، اوقاف و امور خیریه نیز شرایط تنظیم و اجرای عقد وقف و احکام مربوط به موقوفات تعیین می‌شود. قوانین فوق الذکر در نحوه تنظیم قرارداد وقف باید مورد توجه قرار بگیرد. در این مقاله، با ماهیت عقد وقف و شرایط صحت آن و همچنین با احکام مربوط به موقوفات، بیشتر آشنا خواهیم شد.
تعریف نمونه قرارداد وقف نامه جهت آشنایی با ماهیت حقوقی این قرارداد
همانگونه که گفتیم، قانونگذار مواد 55 الی 91 قانون مدنی را به تعیین شرایط و ضوابط حاکم بر عقد وقف اختصاص می‌دهد. با توجه به ماده 55 می‌توان گفت که عقد وقف به این معنا است که فردی عین مال خود را حبس و منافع آن را آزاد کند. به عبارت دیگر، تنظیم عقد وقف باعث حبس عین موقوفه و آزاد کردن منافع آن می‌شود. همانگونه که ملاحضه می‌کنیم، تعریف ارائه شده در ماده 55، یک تعریف تخصصی است. به همین دلیل، در ابتدا باید با معنای اصطلاحاتی که در این تعریف به کار رفته است، آشنا شویم.
آشنایی با مفاهیم ماده 55 قانون مدنی
در ابتدا باید بگوییم که عین یک مال به معنای وجود خارجی و فیزیکی اموال است که می‌توان آن را مشاهده و لمس کرد. منفعت نیز به معنای فایده یک مال است. برای مثال، سکونت در خانه، منفعت آن محسوب می‌شود. منفعت یک مال، به عین آن وابستگی دارد. یعنی یک مال تا زمانی منفعت دارد که عین آن از بین نرفته و باقی باشد.
تنظیم عقد وقف باعث خروج عین مال موقوفه از ملکیت واقف می‌شود که در اصطلاح حقوقی به آن، فَک ملک می‌گویند. انتقال مالکیت عین مال موقوفه، پس از وقف آن، امکان پذیر نیست. به همین دلیل، موقوف علیهم نمی‌توانند عین مال موقوفه را معامله یا هبه کنند. بنابراین می‌توان گفت که حبس عین به معنای خروج مال موقوفه از ملکیت واقف و ممنوع بودن نقل و انتقال مالکیت آن است.
آزاد سازی منفعت نیز به معنای واگذاری منفعت مال موقوفه به موقوف علیهم است. باید به این نکته توجه داشته باشیم که انتقال مالکیت منافع مال موقوفه، ممنوع نیست. برای مثال، موقوف علیهم می‌توانند منافع مال موقوفه را اجاره بدهند.
ارکان نمونه قرارداد وقفی
پیش از بررسی ماهیت و شرایط صحت عقد وقف باید در ابتدا با ارکان این عقد آشنا شویم. آشنایی با ارکان این عقد در تعیین نحوه تنظیم قرارداد وقف ، بسیار دارای اهمیت هستند. عقد وقف از چهار رکن صیغه وقف، واقف، موقوف علیهم و عین موقوفه تشکیل شده است. در ادامه، هر یک از ارکان این عقد را به صورت مختصر بررسی می‌کنیم.
اولین رکن نمونه قرارداد وقفی؛ صیغه عقد وقف
در اصطلاح قانون مدنی، ایجاب به معنای قصد انشا و ایجاد یک ماهیت حقوقی است. مطابق با ماده 56 قانون مدنی، عقد وقف به واسطه ایجاب از سوی واقف تحقق می‌کند. با توجه به این ماده، ایجاب عقد وقف به لفظ و صیغه خاصی نیاز ندارد. به عبارت دیگر، عقد وقف به واسطه هر لفظ و عبارتی که به صورت صریح بر قصد واقف دلالت داشته باشد، تحقق پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که عقد وقف به واسطه عمل واقف نیز تحقق پیدا خواهد کرد. برای مثال، فرد خیری مدرسه‌ای را می‌سازد و آن را برای تحصیل دانش آموزان در اختیار آموزش و پروش قرار می‌دهد. در این حالت عمل واقف (خیری که مدرسه ساخته است) به تنهایی برای تحقق عقد وقف کفایت می‌کند.
دومین رکن این قرارداد
واقف به شخصی گفته می‌شود که مال منقول یا غیر منقول خود را در راستای امور خیر وقف کرده است. عقد وقف به واسطه امضای واقف تحقق پیدا می‌کند. مطابق با ماده 57 قانون مدنی، واقف باید مالک مالی باشد که وقف کرده است. بنابراین، واقف در صورتی می‌تواند متن قرارداد وقف را امضا کند که مالک عین و منافع مال موقوفه باشد.
از دیگر شرایط واقف، برخورداری از اهلیت قانونی است. واقف در صورتی از اهلیت قانونی برای امضای عقد وقف برخوردار می‌شود که عاقل، بالغ و رشید باشد.
باید به این نکته توجه کنیم که واقف به واسطه امضای عقد وقف در اموال و حقوق مالی خود تصرف می‌کند. به همین دلیل، واقف باید از شرایط و صلاحیت لازم برای دخل و تصرف در اموال و حقوق مالی خود برخوردار باشد. افرادی که حکم ورشکستگی آن‌ها توسط دادگاه صادر شده از دخل و تصرف در اموال و حقوق مالی خودشان ممنوع هستند. بنابراین می‌توان گفت که اشخاص ورشکسته نیز نمی‌توانند عقد وقف را به عنوان واقف امضا کنند.
سومین رکن عقد وقف؛ موقوف علیه
موقوف علیه به شخصی گفته می‌شود که مال موقوفه به نفع او وقف شده است. موقوف علیه در عقد وقف می‌تواند یک یا چند نفر باشند که در این صورت به آن‌ها، موقوف علیهم گفته می‌شود. لازم به ذکر است که موقوف علیه باید در زمان عقد موجود باشد. مطابق با ماده 69 قانون مدنی، اگر موقوف علیهم عقد وقف، معدوم باشد، باعث بطلان و عدم صحت این عقد خواهد شد. برای مثال، فردی که هنوز ازدواج نکرده است، نمی‌تواند خانه خود را به نفع فرزندش وقف کند.
بنابراین، می‌توان گفت که موقوف علیه در زمان امضای متن قرارداد وقف باید در قید حیات باشد. بنابراین، واقف می‌تواند مال خود را به نفع جنین وقف کند البته به شرط اینکه زنده متولد شود.
همچنین، موقوف علیهم در زمان امضای عقد وقف باید معین باشند. به عبارت دیگر، در عقد وقف باید مشخص شود که عین موقوفه به نفع چه کسانی وقف می‌شود. برای مثال، فردی که خانه خود را به نفع یکی از فرزندان خود وقف کرده است باید نام و مشخصات آن را فرزند را در عقد وقف قید کند تا تعیین کردن او به سادگی امکان پذیر باشد.
نکته: مطابق با ماده 73 قانون مدنی، واقف می‌تواند مال خود را به نفع فرزندان و خویشاوندان خود نیز وقف کند. بنابراین موقوف علیهم در عقد وقف می‌توانند فرزندان و خویشاوندان واقف نیز باشند.
چهارمین رکن عقد وقف؛ عین موقوفه
عین موقوفه به مال منقول یا غیر منقولی گفته می‌شود که واقف، آن را به نفع موقوف علیهم وقف می‌کند. عین موقوفه باید از شرایط زیر برخوردار باشد:
- قابلیت بقاء داشته باشد: یعنی، استفاده کردن از عین موقوفه باعث از بین رفتن آن نشود. برای مثال، واقف نمی‌تواند میوه‌های درخت را وقف کند زیرا استفاده کردن از میوه باعث از بین رفتن آن خواهد شد؛
- قابل رؤیت باشد: به این معنا که عین موقوفه باید وجود خارجی و قابل مشاهده داشته باشد. برای مثال، واقف نمی‌تواند حق تصرف در ملک خود را وقف کند زیرا این حق، وجود خارجی ندارد و قابل لمس نیست؛
- عین موقوفه باید دارای منفعت مشروع باشد: یعنی، کاربرد و نوع استفاده از عین موقوفه، قانونی و مشروع باشد در غیر این صورت، عقد وقف باطل و بلااثر است.
- قبض عین موقوفه امکان پذیر باشد: قبض به معنای تحویل دادن عین موقوفه به موقوف علیم است. باید به این نکته توجه داشته باشیم که قبض عین موقوفه، از شرایط صحت عقد وقف محسوب می‌شود.
تنظیم قرارداد وقف در کوتاه‌ترین زمان
قرارداد وقف در صورتی معتبر است که مطابق با شرایط و ضوابط مقرر در مواد 55 الی 91 قانون مدنی تنظیم و اجرا شود. اگر قرارداد وقف مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تنظیم و اجرا نشود، باطل و بلا اثر است. به همین دلیل، باید کارشناسان حقوقی به تنظیم عقد وقف و نحوه اجرای آن نظارت داشته باشند.
گروه حقوقی رکلا با ارائه خدمات تنظیم قرارداد به واقف امکان می‌دهد که عقد وقف را به صورت تخصصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کند.
همچنین، واقف می‌تواند سوالات خود در خصوص نحوه اجرای عقد وقف را با کارشناسان حقوقی حاضر در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا در میان بگذارد.
