مفهوم جرم چیست و جرم قانونی به چه معناست؟
جرم واژه‌ای است که بسیاری از ما با مفهوم آن آشنایی داریم. زندگی در دنیای امروز با تمام پیچیدگی‌هایی که برای ما به ارمغان آورده است، افزایش سطح آگاهی در خصوص جرائم را مطالبه می‌کند؛ اما به راستی مفهوم جرم چیست و کدام یک از ما می‌تواند مطابق قانون پاسخ دهد که تعریف جرم چیست ؟ در متن حاضر گروه مجله حقوقی رکلا سعی کرده است که سوالات شما را به طور شفاف پاسخ بدهد.
تعریف اصطلاحات جرم
عمل مجرمانه مطابق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی انجام دادن یا انجام ندادن عملی است که در قانون برای آن مجازاتی پیش بینی شده است. برای مثال سرقت (ربایش مال دیگری) یکی از انواع آن است؛ زیرا در قانون برای آن مجازات تعیین شده است. جرایم در قانون ما به چهار بخش حدود، قصاص، دیات و تعزیرات تقسیم می‌شوند که در کتاب مجازات اسلامی نیز همین تقسیم بندی رعایت شده است. بعد از ارائه یک تعریف ابتدایی از جرم، می‌خواهیم پاسخ دقیق‌تری به یکی از سوالات شما بدهیم.
ممکن است از خود پرسیده باشید که مفهوم جرم چیست ؟ می‌توانیم با یک مثال پاسخ شما را بدهیم. تصور کنید که فردی با عمل متقلبانه و با حیله‌گری وجه یا مال دیگری را تصرف می‌کند. انجام دادن این عمل به دلیل آن که باعث ضرر رساندن به دیگران می‌شود در قانون کشور ما جرم دانسته شده است و برای آن مجازات در نظر گرفته‌اند. در یک مثال دیگر، غریق نجاتی را در نظر بگیرید که وظیفه دارد افراد را از غرق شدن نجات دهد. حال اگر از انجام وظیفه خود و کمک به یک شخص خودداری کند، به دلیل اینکه از وظیفه خود کوتاهی کرده و باعث قتل یک شخص شده، در قانون برای او مجازاتی تعیین شده است.
عناصر و ارکان جرم قانونی
ممکن است از خودتان پرسیده باشید منظور از عناصر در تعریف جرم چیست ؟ هر جرم دارای سه بعد قانونی، مادی و روانی یا معنوی است. سرقت را در نظر بگیرید؛ حال قدم به قدم هر یک از این سه عنصر را برای شما تشریح خواهیم کرد.
عنصر قانونی جرم
منظور همان ماده قانونی است که بر اساس آن، سرقت، عمل مجرمانه شناخته می‌شود. قانون مجازات اسلامی، جرایم را تعریف و شرایط تحقق هر جرم را نیز مطرح کرده است. علاوه بر آن، مجازات مربوط به هر جرم نیز، در این قانون بیان می‌شود. توجه کنید تفاوتی نمی‌کند که سارق با چه فاصله‌ای و چه میزان مال را از حیطه اختیار مالک خارج کرده باشد. به محض انجام سرقت و بروز عنصر مادی و روانی، جرم قانونی محقق می‌شود. اما عنصر مادی چیست؟!
عنصر مادی
همان شیوه و روش انجام جرم است. برای مثال در مورد سرقت، تمام نقشه‌ها و ابزار و آلاتی که سارق برای انجام سرقت از آن استفاده می‌کند تحت عنوان عنصر مادی شناخته می‌شوند. به عبارت دقیق‌تر کلیه ابزارها و روش‌هایی که افراد برای ارتکاب عمل مجرمانه از آن استفاده می‌کنند، عنصر مادی حساب می‌آید. تا زمانی که افراد وارد فاز اجرایی و مادی نشده‌اند، قانون گذار عمل آن‌‌ها را جرم نمی‌داند.
عنصر روانی
قصد و انگیزه‌ای که فرد برای دستیابی به آن وارد فاز مادی جرم می‌شوند، عنصر روانی نام دارد. اگر فرد جرمی را انجام داده اما قصد و انگیزه از انجام آن نداشته باشد، آن عمل جرم به حساب نمی‌آید یا غیر عمد به حساب می‌آید که مجازات کمتری خواهد داشت.
منظور از عوامل حذف کننده، کاهش دهنده یا افزایش دهنده مجازات با توجه به مفهوم جرم چیست؟
زمانی که یک شخص مرتکب جرمی می‌شود، قاضی یا دادرس پرونده برای صدور حکم، یک سری عوامل را در نظر می‌گیرد. برای مثال اگر شخصی که مرتکب آن عمل شده است طفل بوده است به دلیل آن که قدرت تشخیص خوب و بد را ندارند و در نتیجه درکی از مفهوم جرم ندارند، مجرم به حساب نمی‌آیند و مجازاتی نیز نخواهند داشت. در مثال دیگر اگر فردی که سلامت روانی کاملی ندارد (مجنون یا دیوانه) جرمی را انجام دهد، مجازات نخواهد شد.
گاهی ممکن است با توجه به شرایط فیزیکی یا ذهنی خاصی در فرد به وجود بیاید یا شرایطی خارج از اراده او بر او تحمیل شود. برای مثال فردی شخص دیگری را به انجام سرقت تشویق کند و به او انگیزه زیادی برای انجام این عمل دهد. در این صورت مجازات افراد برای انجام این اعمال تغییر خواهد کرد و با توجه به نقشی که در انجام آن عمل داشته‌اند، کم یا زیاد خواهد شد. توجه کنید در بحث انجام جرم، اگر فرد تمامی مراحل آن را انجام دهد، مباشر محسوب می‌شود.
گاهی افراد مستقیما عمل مجرمانه را انجام نمی‌دهند، بلکه آن را طرح ریزی کرده و اجرای فاز مادی را به فرد دیگر واگذار می‌کنند. در این حالت معاونت رخ داده است و مجازات اعمال انجام شده توسط این فرد تابع مجازات شخصی است که نهایتا جرم قانونی را مرتکب شده است .در شرایط دیگر فردی به صورت غیرمستقیم سبب وقوع جرم می‌شود که او را سبب می‌نامند.
روش اثبات جرم
توجه کنید که اصل بر بی‌گناهی افراد است. (اصل برائت) بنابراین برای این که بتوانیم پاسخ دهیم که مجازات شخص با توجه به تعریف جرم چیست حتما باید هر سه عنصر گفته شده اثبات شوند. یعنی اولا باید آن عمل توسط قانون گذار جرم شناخته شده باشد و شخص از انجام آن نیز قصد و انگیزه داشته باشد. توجه کنید که عنصر روانی حتما باید همزمان با عنصر مادی وجود داشته باشد و عنصر قانونی نیز باید قبل از عنصر مادی واقع شود. برای مثال اگر جرمی در ساعت ۱۱ شب بیست و چهارم بهمن ماه سال ۱۳۹۹ رخ می‌دهد، اگر در ساعت ۹ صبح بیست و پنجم بهمن ماه آن عمل جرم در نظر گرفته شده است، فردی که شب قبل آن عمل را انجام داده مجرم محسوب نمی‌شود و مجازاتی نیز نخواهد داشت.
انواع جرم
جرایم از لحاظ شیوه ارتکاب تقسیم بندی‌های متفاوتی دارند. برخی جرائم آنی هستند، یعنی در یک لحظه شروع شده و به پایان می‌رسند. مانند قتل. برخی از جرایم از انواع جرایم مرکب هستند، مانند جرم کلاهبرداری رایانه ای که عمل مجرمانه در آن چند قسمت دارد و شامل انجام اعمال متقلبانه (فریب) و بردن مال شخص دیگر است و سایر اقسام جرایم.
آیا همه جرایم قابل گذشت هستند؟
برخی از جرائم با توجه به این که شاکی خصوصی دارند، در هر مرحله امکان رضایت فرد وجود دارد. در این صورت دیگر به آن پرونده رسیدگی نخواهد شد. اما برخی از جرائم به دلیل آن که جنبه عمومی نیز دارند و جامعه از وقوع آن جرم تحت تاثیر قرار گرفته است (برای مثال خیانت در امانت) حتی با وجود گذشت شاکی، جنبه عمومی جرم باقی می‌ماند و دادستان به عنوان مدعی‌العموم به پرونده ورود می‌کند. البته در بعضی از شرایط ممکن است که مجازات مجرم با عفو عمومی یا خصوصی و توبه کاهش پیدا کند.
توصیه می‌کنیم
توصیه می‌کنیم برای پیگیری پرونده یا شکایاتی با موضوع جرایم، حتما با یک وکیل مجرب گفتگو و مشاوره داشته باشید تا شما را از اقداماتی که باید انجام دهید، آگاه کند. علاوه براین، می‌توانید درباره مسائل حقوقی و قانونی مربوط به پرونده خود نیز از وکیل اطلاعات بگیرید. سرویس خدمات مشاوره حقوقی تلفنی در این زمینه بسیار کمک کننده خواهد بود.