جرم خیانت در امانت را می‌توانیم از انواع جرائم مالی در نظر بگیریم. این جرم در میان معاملات مردم قدمت دیرینه دارد. جرم خیانت در امانت را می‌توانیم از جرائم قدیمی بدانیم که از زمان‌های پیشین تا به امروز وجود داشته است. خیانت در امانت هم در احکام دینی و هم در قانون مجازات، جرم محسوب می‌شود و به شدت نکوهش شده است. به همین دلیل است که قانون گذار برای آن مجازات تعیین کرده است. امانت داری از ویژگی‌های مثبت اخلاقی است که در تعلیمات اجتماعی و احکام دینی بسیار به آن سفارش شده است. در زمینه خیانت در امانت روایات و آیات زیادی موجود است که اهمیت این مسئله را بیش از پیش مشخص می‌کند. برای مثال در روایتی از زمان پیامبر اکرم نقل شده است:
«کسی که در دنیا به امانتی خیانت کند و آن را به صاحبش برنگرداند و مرگش فرا رسد بر غیر آیین من مرده است.»
همین مساله نشان دهنده این موضوع است که این جرم از جمله گناهان بزرگی است که درباره آن بسیار صحبت شده است.
چند نکته مقدماتی!
این جرم در حقیقت در گروه جرائم مالی و جرائمی که علیه مال یا ملک اشخاص دیگر است، قرار می‌گیرد. نکته قابل توجه این است که این جرم باید عینی و ملموس باشد. مساله جرم خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی بسیار مهم است. زیرا این مساله یکی از مشکلاتی است که جامعه را درگیر می‌کند و می‌تواند اثرات مخربی از بی اعتمادی برجای بگذارد.
صاحبان نظر، خیانتی که در حق امانت روا می‌شود را نوعی فساد اخلاقی در نظر می‌گیرند. این فساد اخلاقی می‌تواند در موقعیت‌های مختلف انجام شود. برای مثال، سازمان‌ها و ادارات مختلف یا حتی در میان اعضای یک خانواده و اشخاصی که بسیار با یکدیگر صمیمی هستند.
از این بابت محدودیتی برای اجرای جرم یا تعقیب آن وجود ندارد. قانون جرم خیانت در امانت را به معنی عهد شکنی در قراردادهای امانت سپاری، عدم وفای به عهد و بی توجهی به اصول امانت‌داری می‌داند. بنا به قانون، اگر شخصی چیزی را به امانت در نزد شخص دیگری بگذارد، هرگونه بد‌عهدی، عدم انجام تعهدات و هرگونه خسارت و زیان به اَشکال مختلف، می‌تواند به معنای جرم خیانت در امانت باشد.
خیانت در امانت چیست
در جواب به سوال خیانت در امانت چیست ، می‌توانیم بگوییم که ابتدا لازم است مشخص شود که چه چیزی امانت است و چه چیزی امانت نیست. امانت یا مال امانی، ملک، پول، شیء یا هر چیزی است که شخصی به شخص دیگر می‌سپارد. با این شرط که شخص امانت دار موظف شود آن را نگهداری کند و در زمان تعیین شده، آن را به مالک اصلی برگرداند. برای مثال ممکن است شخصی کودکی را به شخص دیگر بسپارد و از او بخواهد که از کودک مراقبت کند.
در این شرایط اگر اتفاقی برای کودک رخ بدهد، به منزله خیانت در امانت نیست. در واقع مراقبت از کودک به معنی مال امانتی نیست. همانطور که جهیزیه خانم در منزل نیز، مال امانتی محسوب نمی‌شود. بعد از تایید این مساله که مال یا شیء مورد نظر در نزد امانت دار به امانت گذاشه شده است، نوبت به تایید جرم بودن خیانت در امانت است. برای اثبات جرم بودن این عمل، لازم است که ارکان قانون مجازات اسلامی رعایت شود و البته قبل از آن باید لایحه دفاعیه خیانت در امانت تنظیم شود.
قوانین مربوط به خیانت در امانت
حقوق جزای اختصاصی درباره سه گروه جرم صحبت می‌کند:
- جرائمی که علیه اشخاص است.
- جرائمی که علیه اموال و مالکیت است.
- جرائمی که آسایش و امنیت عمومی را به خطر می‌اندازد.
خیانت در امانت از نظر حقوقی در گروه جرائمی قرار می‌گیرد که بر علیه اموال و مالکیت است. قوانین مربوط به خیانت در امانت را می‌توانیم در ماده 673 و 674 قانون مجازات اسلامی دنبال کنیم. علاوه بر این ماده 119 قانون تعزیرات نیز درباره این جرم صحبت کرده است. جرم خیانت در امانت در قانون مجازات جدید با گذشته تغییری نداشته است. در واقع بخشی که تغییر کرده است مربوط به حدود، قصاص و دیات است و بخش تعزیرات که این جرم در آن بخش توضیح داده شده، تغییری نداشته است.
ماده 674 قانون مجازات اسلامی و جرم خیانت در امانت
ماده 674 که به جرم خیانت اشاره می‌کند، در حال حاضر بیشترین کاربرد را دارد و در موارد انجام جرم، براساس آن تصمیم گیری می‌شود. این ماده به این مساله اشاره می‌کند که مال مورد نظر حتما باید با عنوان امانی به شخصی سپرده شده باشد و قرار بر این باشد که مال به صاحب اصلی برگردانده شود. تاریخچه این جرم را می‌توانیم در ماده 241 قانون مجازات اسلامی ( تعزیرات ) جست و جو کنیم که در سال 1362 به تصویب رسیده است. جرم خیانت در امانت برای اولین بار در این سال مورد توجه قانون گذاران قرار گرفت. در سال 1375 با تصویب قانون مربوط به تعزیرات، قانون گذار ماده‌های 673 و 674 را تصویب کرد. این ماده‌ها به جرم خیانت در امانت می‌پردازند. ماده 674 قانون تعزیرات این گونه بیان می‌کند:
«هر گاه اموال منقول یا اموال غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل قبض و نظایر آن به صورت استیجاری یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کارِ با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
ماده 673 قانون مجازات اسلامی و جرم خیانت در امانت
علاوه بر این در ماده 673 نیز آمده است:
«هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
قانون همانطور که در ماده‌های پیشین دیده‌اید، مجازاتی را برای شخصی که مرتکب جرم خیانت در امانت می‌شود در نظر گرفته است. خیانت در امانت از نظر حقوقی دارای مجازاتی از 6 ماه تا سه سال زندان است. قاضی براساس شرایط پرونده، میزان مجازات را اعلام می‌کند. جرم خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی به صورت یک بازه زمانی تعیین شده است. بنابراین لازم است که قاضی به صورت کامل و همه جانبه اطلاعات طرفین را در اختیار داشته باشد تا بتواند به درستی میان آن‌ها داوری کند و رای بدهد.
